SKKN Rèn kĩ năng làm bài văn tả cảnh theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh Lớp 5B trường Tiểu học Đại Hóa

 mức độ phân hóa cho phù hợp để rèn kĩ năng tưởng tượng cho các em. 
Bài làm của em Lưu Bảo Ngọc lớp 5B
 

Bài làm của em Nguyễn Duy Tuyên lớp 5B
 

  3.1.3. Kĩ năng so sánh, lựa chọn.
Khi quan sát một đối tượng nào đó, hình ảnh của đối tượng ấy thường gợi cho chúng ta nghĩ tới những hình ảnh khác có cùng một nét tương đồng nào đó. Chính sự so sánh này làm cho bài văn miêu tả của học sinh hay hơn, và đối tượng miêu tả hiện lên rõ hơn, đẹp hơn, hấp dẫn hơn. Có rất nhiều cách so sánh: so sánh vật với vật, vật với cảnh, vật với người, so sánh theo kiểu thu nhỏ hoặc phóng đại. Trên cơ sở so sánh, các em sẽ lựa chọn những hình ảnh so sánh vừa gần gũi lại vừa ấn tượng, những đoạn văn hay và cách viết bài văn theo một trình tự logic. Để phát triển kĩ năng này thì tôi thường xuyên đưa ra các dạng lựa chọn và sắp xếp. Nội dung bài tập tôi lấy trực tiếp từ bài làm của các em. 
Ví dụ: Đọc và lựa chọn câu văn hay hơn, hấp dẫn hơn? Vì sao?
Dòng sông giống như con rắn.
Dòng sông như một sợi dây dài uốn lượn.
Dòng sông uốn lượn như một dải lụa ôm ấp những bãi ngô bãi mía.
3.1.4. Kĩ năng nhận xét
Để giúp các em phát triển kĩ năng nhận xét, có rất nhiều hình thức phong phú như phát vấn trực tiếp bằng miệng hay thông qua hệ thống câu hỏi dạng tự luận trả lời ngắn để học sinh có thể đưa ra những quan điểm và nhận xét riêng của mình đối với đối tượng được miêu tả. 
          Trong quá trình viết bài văn tả cánh tôi luôn khuyến khích học sinh sử dụng những câu cảm, vừa ngắn gọn vừa súc tích lại thể hiện được chân thực cảm xúc của người viết. Ví dụ: “Ôi! Dòng sông mới đẹp và nên thơ làm sao!”, “Chao ôi! Sau cơn mưa mọi thứ trở nên trong trẻo và tươi mát làm sao!”, “Ôi! Nắng trải dài trên cánh đồng lấp lánh trông thật tuyệt vời! Quá trình giáo viên tổ chức các hoạt động giúp học sinh biết cách đưa ra nhận xét của riêng mình về cảnh mà mình miêu tả giúp phát triển kĩ năng giao tiếp và hợp tác, kĩ năng giải quyết vấn đề và sáng tạo từ đó giúp học sinh biết cách mạnh dạn bày tỏ quan điểm ý kiến của mình và bồi dưỡng tình yêu với cái đẹp, yêu cuộc sống, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường.
3.2. Giải pháp 2. Rèn kĩ năng làm bài văn tả cảnh thông qua các bước làm bài.
3.2.1 Bước 1: Tìm hiểu đề
          Để bước tìm hiểu đề diễn ra hiệu quả, tôi thường cho học sinh trao đổi, thảo luận theo nhóm để phân tích đề bài và tìm ra những nhiệm vụ cơ bản trong đề bài. Học sinh sẽ tiến hành đọc kĩ đề bài rồi gạch chân những từ quan trọng trong đề bài. Sau đó, học sinh sẽ xác định yêu cầu về thể loại, kiểu bài về nội dung, đối tượng miêu tả, phạm vi giới hạn. Trong quá trình tìm hiểu đề tôi luôn chú ý phân biệt cho học sinh giữa đề yêu cầu tả một cảnh và tả nhiều cảnh (tả cảnh tổng hợp).
Ví dụ: Đề 1: Tả dòng sông quê hương.
          Đề 2: Tả cảnh công viên vào buổi sáng sớm.
Với hai đề bài này, thì đề số 1 là đề tả một cảnh(cảnh dòng sông), và đề số 2 là đề tả cảnh tổng hợp. Nếu như ở đề tả một cảnh, ta tập chung vào miêu tả để làm nổi bật cảnh dòng sông, làm cho dòng sông hiện lên sinh động, hấp dẫn thì ở bài cảnh tổng hợp sẽ tả bao gồm nhiều cảnh nhỏ. Những cảnh nhỏ của công viên ví dụ như: hồ nước, cây cối, hoa lá, cầu bắc qua hồ trong công viên, con đường quanh công viên...Và quan trọng là học sinh phải nắm được những cảnh đó được yêu cầu miêu tả trong thời gian cụ nào, không gian cụ thể nào. 
3.2.2. Bước 2: Quan sát và tìm ý
Trong bước này tôi ưu tiên sử dụng kĩ thuật: “ Các mảnh ghép” giúp học sinh tiếp thu trọn vẹn kiến thức, tiết kiệm thời gian bài học, phát triển kĩ năng giao tiếp và tích cực hóa hoạt động của học sinh.
Trong giờ học tôi tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm nhằm hợp tác giải quyết nhiệm vụ được giao và kết quả sẽ do đại diện các nhóm trình bày, các nhóm khác nhận xét bổ sung. Cuối cùng các nhóm cử đại diện tham gia nhiệm vụ của nhóm mảnh ghép cũng chính là nội dung của bài học. Với cách làm đó, tôi đã cho học sinh luyện tập tìm đặc điểm cho nhiều cảnh khác nhau với những thời gian, không gian đa dạng. Các em được trao đổi, hợp tác và cùng nhau đưa ra ý kiến của mình, sau đó tôi hệ thống lại và giúp các em chọn lựa những đặc điểm tiêu biểu nhất trong mỗi cảnh. 
   Tiết học Tập làm văn tả cảnh sử dụng kĩ thuật “ Các mảnh ghép” của học sinh lớp tôi
Từ đó học sinh phát triển được năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực thẩm mỹ, năng lực ngôn ngữ.. và các em sẽ cảm thấy hứng thú và yêu mến cảnh vật, yêu mến cuộc sống hơn.
3.2.3 Bước 3: Lập dàn ý
Để viết bài văn tả cảnh đủ cấu trúc, đủ ý và theo một trình tự thời gian không gian hợp lý thì bước lập dàn ý có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Trong bước này tôi thường chia lớp thành các nhóm nhỏ, tổ chức hoạt động nhóm yêu cầu học sinh xây dựng dàn ý. Trong quá trình thảo luận để lập dàn ý, học sinh phải nắm được các phẩn cơ bản của bài văn tả cảnh( gồm 3 phần; mở bài, thân bài, kết bài), và hiểu được nhiệm vụ của từng phần dựa vào những điều mà mình đã quan sát và tìm ý được. Đối với phần lập dàn ý, tôi ưu tiên sử dụng sơ đồ tư duy để tổng hợp kết quả học sinh thảo luận vì ở lứa tuổi tiểu học, tư duy trực quan sinh động phát triển hơn tư duy trừa tượng nên việc sử dụng sơ đồ tư duy trong lập dàn ý giúp học sinh ghi nhớ nhanh, xác định được các phần, các ý lớn nhỏ của bài văn tả cảnh từ đó viết bài theo một thứ tự thống nhất không bị thiếu ý. Cụ thể tôi có dàn ý chi tiết bài văn tả cảnh dòng sông quê hương bằng sơ đồ tư duy như sau:
3.2.4 Bước 4: Viết đoạn văn, bài văn hoàn chỉnh
Trong bước này tôi chú ý rèn cho học sinh các kĩ năng cơ bản sau:
- Kĩ năng dùng từ ngữ, hình ảnh khi miêu tả cảnh.
- Kĩ năng đặt câu, dựng đoạn văn trong khi tả cảnh.
- Kĩ năng viết lời văn chuyển cảnh, liên kết đoạn khi làm bài.
- Kĩ năng viết cách mở bài và kết bài ấn tượng.
Qua đó học sinh có năng lực hợp tác, biết giải quyết vấn đề để hướng tới mục tiêu chung của bài văn. 
3.2.5 Bước 5: Đọc và kiểm tra bài viết
          Trong bước này, tôi chú ý rèn luyện và phát triển các kĩ năng đọc, viết, nghe, nói cho học sinh; đồng thời rèn thói quen, tính cẩn thận, sau khi viết bài cần đọc lại bài viết, kiểm tra lỗi chính tả, diễn đạt...Tôi thường tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm: đọc bài và tự đánh giá nhận xét, bổ sung, nhận ra các lỗi sai trong bài làm của bạn trước khi giáo viên đánh giá nhận xét. Thông qua việc đọc và kiểm tra bài viết học sinh phát triển được năng lực ngôn ngữ, năng lực thẩm mỹ và phẩm chất chăm chỉ, trách nhiệm với chính sản phẩm của mình.     
3.3. Giải pháp 3. Tổ chức kiểm tra, đánh giá kết quả bài văn tả cảnh của học sinh theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực và vì sự tiến bộ của học sinh.
Trong quá trình dạy học văn tả cảnh cho học sinh, bên cạnh việc giúp học sinh phát triển các kĩ năng cần thiết và học tập có hiệu quả ở các bước làm bài văn tả cảnh thì việc tổ chức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh là vô cùng quan trọng. Trước tiên, đối với việc tổ chức kiểm tra, tôi luôn chú trọng đến việc ra các đề bài phù hợp với đặc điểm, trình độ nhận thức, vốn sống của học sinh lớp mình. Bên cạnh đó, tôi ưu tiên ra những đề bài mang hướng mở và tích hợp để học sinh có thể tự do lựa chọn, tự do thể hiện những quan sát những liên tưởng và cảm xúc của riêng mình khi làm bài văn tả cảnh. Từ đó học sinh được phát triển nhiều năng lực, được trải nghiệm và say mê học tập hơn.
          Trong quá trình đánh giá, tôi sử dụng nhiều hình thức phong phú và dựa trên sự quan sát cả quá trình học tập của học sinh để có những đánh giá khách quan nhất. Tôi cũng cho học sinh trực tiếp tham gia đánh giá bài làm của mình xem còn thiếu ý nào, cần bổ sung chỉnh sửa ở đâu? Và học sinh cũng được trực tiếp đánh giá bài làm của bạn từ đó giáo viên sẽ có cách đánh giá khách quan nhất từ quá trình học tập đến kết quả định kì của học sinh. Đồng thời tôi cũng luôn động viên, khích lệ kịp thời và sẵn sàng giải đáp những thắc mắc của học sinh trong quá trình làm bài giúp các em mạnh dạn, tự tin và làm chủ kiến thức hơn.
          PHẦN III. KẾT QUẢ VÀ ỨNG DỤNG
         Trong quá trình áp dụng sáng kiến kinh nghiệm cho học sinh lớp 5B, tôi thấy những biện pháp mà mình đưa ra đạt những hiệu quả rõ rệt như sau:
* Đối với học sinh:
- Học sinh được “nghĩ nhiều hơn, làm việc nhiều hơn và thảo luận nhiều hơn” thông qua các hình thức học tập cá nhân, hợp tác thảo luận nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp; chủ động tích cực trong việc xây dựng các bước làm bài.
- Nâng cao kĩ năng thực hành; học sinh chủ động, tích cực phát huy được các kĩ năng làm văn tả cảnh, biết tham gia hoạt động với các phương pháp dạy học tích cực, biết thiết lập sơ đồ tư duy để bài học trở nên thú vị, dễ hiểu, dễ ghi nhớ hơn.
- Học sinh có một hệ thống về phương pháp làm bài cũng như vốn hiểu biết hết sức phong phú về ngôn từ phục vụ cho phân môn tập làm văn, đặc biệt là thể loại văn miêu tả.
- Cách hình thành phương pháp học tập cho các em không chỉ dừng lại ở thể loại văn miêu tả, mà còn được các em vận dụng vào các thể loại tập làm văn khác, các môn học khác.
- Khơi dậy được ở các em tính tò mò, thích khám phá, nhìn thế giới bên ngoài phong phú và đa dạng hơn. Giúp các em có được tình yêu với những cảnh vật bình thường như: dòng sông, cánh đồng, mái trường rộng hơn là tình yêu quê hương đất nước, ý thức giữ gìn, bảo vệ môi trường.
* Đối với giáo viên:
- Có một hệ thống thiết kế bài dạy hết sức cụ thể, chi tiết, có tính hiệu quả trong dạy học. Đảm bảo cân đối mối quan hệ giữa dung lượng kiến thức của bài học với quỹ thời gian cho phép, phương pháp truyền thụ của giáo viên cũng trở nên linh hoạt và có chiều sâu hơn.
- Tổ chức các hoạt động dạy - học chú trọng phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh, giáo viên có thể khơi dậy niềm say mê hứng thú, khả năng sáng tạo cho mỗi học sinh; định hướng tư tưởng tình cảm cho học sinh, giúp các em có những ước mơ hoài bão, tích cực tìm tòi khám phá.
- Tạo nên không khí tích cực trong các giờ học, làm cho giờ dạy mang đến sự say mê, thích thú cho học sinh.
- Việc phát triển phẩm chất và năng lực thông qua giờ học văn miêu tả nói chung và văn tả cảnh nói riêng giúp cho học sinh phát triển, hoàn thiện nhân cách, giúp cho các em có cách làm việc khoa học, năng động, đúng yêu cầu của con người thời đại mới, thích nghi nhanh và đáp ứng tốt những yêu cầu mới từ cuộc sống.
Học sinh lớp 5 đã được làm quen với thể hoại văn tả cảnh ngay từ những tuần đầu năm học nên tôi đã tiến hành khảo sát chất lượng học sinh từ những tuần đầu tiên để nắm bắt tình hình, phân hoại đối tượng, tìm hiểu nguyên nhân và các biện pháp giúp đỡ nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng học văn miêu tả nói chung, văn tả cảnh nói riêng theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực. Sau khi kết thúc phần văn tả cảnh, tôi lại cho học sinh khảo sát và thu được kết quả như sau:
Tổng số học sinh
Học sinh viết bài văn đầy đủ bố cục, hay, sáng tạo, liên kết tốt, có mở bài, kết bài ấn tượng.
Học sinh viết được bài văn có đủ cấu trúc, đủ ý.
 
Học sinh viết bài văn chưa đủ cấu trúc, đủ ý và mắc nhiều lỗi về dùng từ đặt câu.
27
12
15
0
44,44%
55,56%
0 %
 
Nếu như kết quả khảo sát đầu năm học 2022 - 2023 của lớp học sinh lớp 5B, tỉ lệ học sinh viết bài văn đầy đủ bố cục, hay, sáng tạo, liên kết tốt, có mở bài kết bài ấn tượng còn thấp, học sinh chưa có nhiều kĩ năng và phương pháp làm bài thì sau khi áp dụng các phương pháp mới, đã thấy được sự khác biệt rất rõ rệt giữa kết quả khảo sát từ đầu năm học đến khi kết thúc phần văn tả cảnh, tỉ lệ học sinh viết bài văn đầy đủ bố cục, hay, sáng tạo, liên kết tốt, có mở bài kết bài ấn tượng tăng cao và không có học sinh nào viết bài văn chưa đủ cấu trúc, đủ ý và mắc nhiều lỗi về dùng từ đặt câu. Song hành với kết quả qua phần khảo sát, tôi cũng nhận thấy học sinh của mình cảm thấy yêu thích học Tập làm văn hơn, say mê viết văn hơn và biết cách tự mình sáng tạo bài văn mang phong cách của riêng mình chấm dứt tình trạng sao chép và học thuộc văn mẫu. Và quan trọng hơn, với định hướng phát triển phẩm chất và năng lực, học sinh thực sự làm chủ kiến thức của mình và biết cách vận dụng kiến thức một cách linh hoạt để giải quyết các vấn đề trong bài học, trong cuộc sống. Biện pháp giáo dục này cũng được tôi chia sẻ với các đồng nghiệp trong cùng tổ chuyên môn và áp dụng với các lớp khác trong khối cũng đem lại những hiệu quả rõ rệt. Tôi sẽ tiếp tục triển khai và áp dụng để biện pháp được lan tỏa nhiều hơn góp phần giúp học sinh có những kĩ năng làm văn miêu tả, tích cực chủ động trong quá trình học tập.
       IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Như vậy, qua nghiên cứu và áp dụng những giải pháp áp dụng đã trình bày ở trên cho thấy nội dung nghiên cứu và áp dụng một số sáng kiến: “Rèn kĩ năng làm bài văn tả cảnh theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh lớp 5B Trường Tiểu học Đại Hóa” là một nội dung có tính khả thi cao khi áp dụng vào quá trình thực tế.
Việc đổi mới giáo dục theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh giúp đổi mới phương pháp dạy học chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học. Trong quá trình dạy học văn tả cảnh theo định hướng phát triển phầm chất và năng lực, học sinh được tăng cường việc học tập trong nhóm, quan hệ giáo viên - học sinh được đổi mới theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội và phát triển nhân cách cho học sinh. Đồng thời cũng tạo cho học sinh hứng thú học tập, chủ động tham gia vào quá trình làm văn, viết được những bài văn hay, giàu cảm xúc và ý nghĩa.
Để làm được những điều đó thì giáo viên cần không ngừng học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, nhiệt tình trong giảng dạy, quan tâm đến chất lượng học sinh. Giáo viên cần tổ chức những hình thức dạy học phong phú theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực sát từng đối tượng học sinh. Chú trọng đổi mới kiểm tra đánh giá, nhất là việc ra đề văn theo hướng mở. Khích lệ, động viên, khen thưởng kịp thời, chữa những bài làm chưa đạt yêu cầu và đưa ra những hướng khắc phù hợp thời để học sinh làm bài tiếp theo được tốt hơn. Học sinh cũng cần tích cực tích cực rèn luyện các kĩ năng làm bài văn tả cảnh và làm bài văn theo đúng quy trình, tích cực hoạt động nhóm, tương tác trao đổi tích cực và chủ động về kiến thức.
Trên đây là một số giải pháp giáo dục tôi đưa ra nhằm rèn kĩ năng làm văn tả cảnh theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh lớp 5B Trường Tiểu học Đại Hóa. Sáng kiến này chính bản thân tôi đã nghiên cứu và thực hiện cho học sinh  đem lại những hiệu quả tích cực. Trong năm học này, tôi sẽ mở rộng phạm vi nghiên cứu và áp dụng sáng kiến trong khối lớp 5 trường tôi với sự tích hợp thêm nhiều nội dung nhằm phát triển hơn nữa năng lực và phẩm chất của học sinh, giúp học sinh có một hệ thống cách làm bài văn miêu tả hiệu quả, phát huy tối đa sự sáng tạo. Sáng kiến kinh nghiệm  tôi đưa ra chắc hẳn còn nhiều thiếu sót và hạn chế. Tôi rất mong nhận được sự trao đổi, góp ý của các thầy cô để biện pháp giáo dục của tôi hoàn chỉnh hơn. 
Tôi xin chân thành cảm ơn!
 
......, ngày........tháng 05  năm 2023
GIÁO VIÊN
(Ký và ghi rõ họ tên)
Chúc Thị Lý