SKKN Giải pháp tháo gỡ khó khăn khi dạy và học cách mở bài gián tiếp trong phân môn Tập làm văn Lớp 4

ể cụ thể cho học sinh một số cách bắt đầu như sau:
- Cách 1:  Bắt đầu bằng việc kể về hoàn cảnh dẫn đến sự xuất hiện của sự vật .
VD1: Ngày mới vào lớp 1, em háo hức cùng mẹ đi chợ sắm sửa bao nhiêu là thứ: nào sách vở, bút mực, áo quần nhưng có một thứ mà em đặc biệt yêu thích đó chính là chiếc cặp sách có hình Doremon.
                  (Đề văn tả một đồ vật mà em yêu thích -  thể loại tả đồ vật)
VD2: Không bao giờ em quên kỷ niệm được cùng ông đi hội chợ xuân năm đó. Sau khi thỏa sức với các trò chơi, ông bảo: “Bây giờ, ông cháu mình đi tìm mua một cây mang về trồng để rước lộc xuân vào nhà nhé!”. Ông đã chọn cây hồng xiêm mang về trồng ở góc vườn. Mới đó mà cây đã được ba năm rồi.
                   (Đề văn tả về một cây trong vườn nhà em - thể loại tả cây cối)
VD3: Chủ nhật tuần trước, gia đình em về quê ăn giỗ. Vừa bước vào sân, em đã nghe tiếng chào khách vô cùng dễ thương: “Chào khách! Chào khách!”. Thì ra là tiếng chào của chú vẹt có bộ lông màu xanh vô cùng xinh xắn.
                  (Đề văn tả con vật mà em yêu thích – thể loại tả con vật)
- Cách 2: Bắt đầu bằng một âm thanh/ một câu nói/ một tiếng gọi.
VD1: “Chích chích chích”. Các bạn có đoán được đó là tiếng gì không? Đó chính là tiếng kêu của con chim chích chòe ngày nào cũng đến tìm quả chín trên cây hồng xiêm sau nhà mình đấy.
VD2: “Minh ơi, ra đây xem bố có gì nào!”. Nghe giọng bố gọi ngoài sân, tôi đoán chắc có gì hay lắm. Tôi vội vã chạy xuống nhà, lòng đầy háo hức. Ôi, một chú vẹt vô cùng dễ thương, con vật mà tôi ao ước có được bấy lâu nay. 
                     (Đề văn tả con vật em yêu thích- Thể loại Tả con vật.)
- Cách 3: Bắt đầu bằng  một câu thơ/ câu hát/ câu đố.
VD1: “Ai trồng cây, người đó có tiếng hátAi trồng cây, người đó có hạnh phúc” Mỗi khi ra vườn chăm cây, em lại nghêu ngao bài bài này và cảm thấy thật hạnh phúc khi thấy cây lớn lên từng ngày.  Xem kìa. cây hoa hồng nhung mới trồng mấy tháng mà đã trổ hoa rực rỡ cả một góc vườn.
- Cách 4: Bắt đầu nói về những sự vật gần gũi có liên quan đến đối tượng định tả.
VD1: Dạo này lũ chuột nhà tôi hoành hành, phá phách dữ quá. Cả nhà họp bàn cách diệt chuột. Và ngay buổi sáng hôm sau, mẹ cùng tôi đi chợ đón về một anh mèo mướp.
VD2: Tôi rất yêu căn phòng nhỏ của mình. Nơi đây có những người bạn gắn bó thân thiết cùng tôi trong sinh hoạt và học tập: chiếc giá sách sơn xanh điệu đà bên cửa sổ, hộp đồ chơi phong phú những món hàng và một người bạn mà tôi muốn giới thiệu đó chính là chiếc bàn học đáng yêu của mình.
                     ( Đề văn tả đồ vật em yêu thích – Thể loại tả đồ vật)
VD3: Mỗi lần ở nhà, tôi lại thích được ra vườn chơi. Khu vườn được cả nhà chăm sóc nên rất đẹp và xanh mát. Ở đó có bao nhiêu là cây: cây hồng bì, cây cam, cây khế nhưng tôi yêu nhất là cây hồng xiêm khiêm tốn đứng nơi góc vườn.
                     ( Đề văn tả cây trong vườn nhà em- Thể loại tả cây cối)
- Cách 5: Bắt đầu bằng việc nói về vai trò, tầm quan trọng của sự vật.
VD1: Không biết tôi có thể xoay sở thế nào với một đống đồ dùng học tập của mình nếu như không có bạn ấy. Các bạn có biết tôi đang nói đến người bạn nào không? Đó chính là chiếc cặp sách dễ thương, người bạn luôn đồng hành cùng tôi trên con đường học tập.
                     ( Bài văn tả cái cặp sách của em- Thể loại tả đồ vật)
Với một số cách mở bài cụ thể trên, chắc chắn sẽ là một điểm tựa giúp cho cả giáo viên và học sinh cảm thấy dễ dàng hơn trong việc tổ chức dạy và học. Từ đó, các em sẽ sáng tạo nên những cách vào bài khác mang dấu ấn cá nhân thay vì chỉ đưa ra một kiểu mở bài gián tiếp rồi yêu cầu học sinh dựa vào lý thuyết chung chung là “nói chuyện khác” rồi dẫn vào đối tượng định tả. Đó thực sự là một việc đánh đố đối với người học dẫn đến học sinh cảm thấy khó khăn, bí bách, chán nản và có tư tưởng bỏ qua ngay khi chưa bắt đầu. Các em chỉ chọn viết một kiểu mở bài trực tiếp cho đơn giản. 
2.3. Giải pháp 3: Giúp giáo viên đưa những cách mở bài gián tiếp trên vào trong tiết học về mở bài cho bài văn miêu tả
2.3.1. Thể loại tả đồ vật. Bài 19B quyển 2A – SHD Tiếng Việt 4
- Khi học bài này, sách hướng dẫn đặt mục tiêu là học sinh luyện tập viết mở bài theo hai kiểu cho bài văn tả đồ vật. Tuy nhiên, trên thực tế, học sinh mới được học về mở bài trực tiếp và mở bài gián tiếp cho thể loại văn kể chuyện. Vì vậy học sinh rất khó để có thể chỉ dựa vào một kiểu mở bài mẫu mà viết được những mở bài hay, phong phú. Đây phải được coi là một tiết học mới về cách mở bài gián tiếp cho thể loại văn tả đồ vật.
- Với cách tổ chức dạy - học theo mô hình Vnen, giáo viên vẫn tôn trọng thiết kế các hoạt động với trình tự như sách hướng dẫn, chỉ bổ sung phiếu điều chỉnh cho bài tập 2 của hoạt động thực hành: 
- Cụ thể: 
B. Hoạt động thực hành.
1. Viết mở bài theo kiểu trực tiếp cho bài văn miêu tả cái bàn học ở lớp hoặc ở nhà của em. 
VD: Vào ngày khai trường, bố mua cho em một chiếc bàn học rất đẹp.
2. Viết mở bài gián tiếp cho bài văn tả cái bàn học ở lớp hoặc ở nhà của em.
          (Lúc này giáo viên yêu cầu học sinh dùng phiếu điều chỉnh)
PHIẾU HƯỚNG DẪN HOẠT ĐỘNG HỌC
Bài 2 – Hoạt động thực hành – Bài 19B – HDH TV4 tập 2
2. Viết mở bài gián tiếp cho bài văn tả cái bàn học ở lớp hoặc ở nhà của em.
      a. Em tham khảo một số cách mở bài gián tiếp sau: 
      + Cách 1: Bắt đầu bằng việc kể về sự xuất hiện của đồ vật.  
      VD: Ngày mới vào lớp 1, em háo hức cùng mẹ đi chợ sắm sửa bao nhiêu là thứ: nào sách vở, bút mực, áo quần nhưng có một thứ mà em đặc biệt yêu thích đó chính là chiếc cặp sách có hình Doremon.    
      + Cách 2: Bắt đầu bằng một âm thanh hoặc tiếng gọi. 
     VD: “Minh ơi, ra đây xem bố có gì nào!”. Nghe giọng bố gọi ngoài sân, tôi đoán chắc có gì hay lắm. Tôi vội vã chạy xuống nhà, lòng đầy háo hức. Ôi, thì ra là một chiếc cặp sách mới tinh mà em đã ao ước bấy lâu nay.
     + Cách 3: Bắt đầu bằng việc nói về những sự vật gần gũi có liên quan.
    VD: Hành trang cùng em đến trường là sách vở, bút mực, là phấn trắng, bảng đenNhưng người bạn mà em yêu quý nhất vẫn là chiếc cặp sách mẹ mới mua cho em khi bước vào năm học.
     - Em thích cách dẫn nào trong các mở bài trên?
     - Em có thể sáng tạo thêm cách bắt đầu khác không?
     b. Em hãy viết mở bài gián tiếp cho bài văn tả cái bàn học của em.
 
2.3.2. Thể loại tả cây cối
Bài 2 – Hoạt động thực hành – Bài 25C – tập 2
PHIẾU HƯỚNG DẪN HOẠT ĐỘNG HỌC
Bài 2 – Hoạt động thực hành – Bài 25C – HDH TV4 tập 2
      2. Viết mở bài gián tiếp cho một trong 3 bài văn tả cây.
     a. Em tham khảo một số mở bài gián tiếp sau:
    + Cách 1:  Bắt đầu bằng lời kể về sự xuất hiện của cây đó
    VD: Không bao giờ em quên kỷ niệm được cùng ông đi hội chợ xuân năm đó. Sau khi thỏa sức với các trò chơi, ông bảo: “Bây giờ, ông cháu mình đi tìm mua một cây mang về trồng để rước lộc xuân vào nhà nhé!”. Ông đã chọn cây hồng xiêm mang về trồng ở góc vườn. Mới đó mà cây đã được ba năm rồi.
     + Cách 2: Bắt đầu bằng một âm thanh hoặc tiếng gọi. 
    VD: “Ríu rít ríu rít!” Tiếng gọi nhau ríu ran của đàn chim vào mỗi sáng luôn làm em bừng tỉnh và cảm thấy rất vui. Không biết tự bao giờ cây na đầu hồi nhà em đã trở thành nơi tụ họp của họ hàng nhà chim. 
     + Cách 3: Bắt đầu bằng việc nói về không gian sống, những sự vật gần gũi xung quanh cây định tả.
     VD: Mỗi lần ở nhà, tôi lại thích được ra vườn chơi. Khu vườn được cả nhà chăm sóc nên rất đẹp và xanh mát. Ở đó có bao nhiêu là cây: cây hồng bì, cây cam, cây khế nhưng tôi yêu nhất là cây hồng xiêm khiêm tốn đứng nơi góc vườn.
     - Em thích cách bắt đầu nào trong các mở bài trên?
     - Em có thể sáng tạo thêm cách bắt đầu khác không?
    b Em hãy viết mở bài gián tiếp theo yêu cầu bài 2.
 
Giai đoạn này, học sinh đã nắm được khái niệm, các cách mở bài gián tiếp và có kĩ năng cơ bản viết mở bài gián tiếp từ thể loại tả đồ vật nên giáo viên không cần hướng dẫn nhiều. Giáo viên chỉ khuyến khích, gợi mở thêm để  học sinh sáng tạo cách viết mang dấu ấn riêng và quan tâm, giúp đỡ học sinh khỏi lúng túng.
2.3.3. Thể loại tả con vật
Đến tuần 32, học sinh đã nắm được nhiều cách dẫn cho phần mở bài gián tiếp qua các bài học về thể loại tả đồ vật và tả cây cối. Về chủ quan, giáo viên có thể không cần thiết phải đưa phiếu điều chỉnh hướng dẫn học. Tuy vậy, tùy thuộc vào tình hình cụ thể, đối tượng học sinh trong lớp mà giáo viên có sử dụng phiếu điều chỉnh hướng dẫn học hay không.
PHIẾU HƯỚNG DẪN HỌC
Mục 4 - Hoạt động cơ bản – Bài 32C – HDH TV4 tập 2
      4.Viết mở bài cho bài văn tả con vật em đã chọn ở bài 32B
       a. Em có thể tham khảo một số cách mở bài sau:
      + Cách 1: Bắt đầu bằng việc kể về sự xuất hiện của con vật.
     VD: Chủ nhật tuần trước, gia đình em về quê ăn giỗ. Vừa bước vào sân em đã nghe tiếng chào khách vô cùng dễ thương: “Chào khách! Chào khách!”. Thì ra là tiếng chào của chú vẹt có bộ lông màu xanh vô cùng xinh xắn.
     + Cách 2: Bắt đầu bằng một âm thanh/ tiếng kêu/ tiếng gọi.
    VD: “Minh ơi, ra đây xem bố có gì nào!”. Nghe giọng bố gọi ngoài sân, tôi đoán chắc có gì hay lắm. Tôi vội vã chạy xuống nhà, lòng đầy háo hức. Ôi, một chú vẹt vô cùng dễ thương, con vật mà tôi ao ước có được bấy lâu nay.
     + Cách 3: Bắt đầu bằng một câu đố/ câu thơ/câu hát.
     VD: “Con gì ăn no, bụng to mắt híp, mồm kêu ụt ịt, nằm thở phì phò?”  Chắc các bạn cũng đoán được đó là con gì rồi phải không? Nhà mình cũng nuôi một chú lợn con rất đáng yêu. Chú mới được 2 tháng tuổi.
     - Em thích cách bắt đầu nào trong các mở bài gián tiếp trên?
     - Em có cách khác cho phần mở bài gián tiếp của mình không?
     2. Hãy viết mở bài gián tiếp cho bài văn tả con vật em yêu thích. 
 
2.4. Giải pháp 4: Tiến hành áp dụng dạy thử nghiệm với phiếu điều chỉnh hoạt động học tại lớp 4A. So sánh với cách tổ chức dạy học theo sách hướng dẫn tại lớp 4B
Bài 19B - Mục 2 - Hoạt động thực hành
* Lớp 4A: Giáo viên tiến hành tổ chức hoạt động học như sau:
Sau khi học sinh thực hiện xong việc viết mở bài trực tiếp, giáo viên cho học sinh chuyển sang phần thực hành yêu cầu viết mở bài gián tiếp.
- Bước 1: Học sinh đọc yêu cầu, nhắc lại ghi nhớ về cách mở bài gián tiếp.
+ Giáo viên hỏi “Nói chuyện khác có liên quan” là những chuyện gì? (hầu như các em không có câu trả lời. Một học sinh nêu được: nói về các sự vật khác rồi giới thiệu sự vật định tả).
+ Giáo viên: Để gợi mở cho các em biết về cách bắt đầu “nói chuyện khác” là chuyện gì, mời các em làm việc với phiếu hướng dẫn học sau:
- Bước 2: Học sinh làm việc với phiếu điều chỉnh. Giáo viên theo dõi giúp đỡ những học sinh yếu hơn, trả lời những thắc mắc của học sinh. (Học sinh làm việc hứng thú với phiếu điều chỉnh, chia sẻ ý kiến cá nhân trong nhóm, nhiều em đưa ra được những cách dẫn khác rất ấn tượng.
- Bước 3: Giáo viên tổ chức cho học sinh đọc bài viết trước lớp. Đặc biệt biểu dương những cách dẫn sáng tạo.
* Lớp 4B: Giáo viên tổ chức cho học sinh làm việc với sách hướng dẫn học không có phiếu điều chỉnh hoạt động học. Giáo viên cũng gợi ý cho học sinh một số cách “nói chuyện khác liên quan” rồi dẫn vào giới thiệu sự vật tả.
Qua quan sát, học sinh cảm thấy khó khăn khi viết một mở bài gián tiếp theo cách dẫn khác. Đa số các em đọc kĩ  mở bài mẫu duy nhất trong sách hướng dẫn và làm tương tự như vậy chỉ thay bằng đồ vật định tả dẫn đến bài viết của học sinh đơn điệu, dập khuôn, không có sự sáng tạo. 
Kết quả cụ thể hai lớp như sau:
Lớp
Sĩ số
Số HS viết đạt yêu cầu
Cách 1
Cách 2
Cách 3
Số HS viết giống VD SGK
Sáng tạo cách khác
HS
Tỉ lệ %
HS
Tỉ lệ
HS
Tỉ lệ %
HS
Tỉ lệ %
HS
Tỉ lệ %
HS
Tỉ lệ %
4A
37
37
100
10
27
11
29,7
9
24,4
 
 
7
18,9
 
4B
37
33
89,2
 
 
 
 
 
 
32
86,5
5
13,5
So sánh kết quả thu được sau khi tiến hành dạy thử nghiệm, ta thấy việc đưa ra các cách dẫn cụ thể giúp học sinh dễ dàng hơn rất nhiều trong việc hiểu, vận dụng, sáng tạo thêm những cách dẫn khác thú vị cho mở bài gián tiếp của mình. Những em học sinh trung bình, yếu cũng dễ dàng viết được mở bài gián tiếp dựa vào một trong ba cách mà phiếu đưa ra.
Với lớp học không áp dụng sáng kiến (lớp 4B), học sinh lúng túng, gặp khó khăn khi viết. Các em không háo hức và không kích thích được sự sáng tạo trong khi làm bài. Đa số các em dập khuôn viết theo một kiểu dẫn như ví dụ trong sách hướng dẫn.  
2.5. Giải pháp 5: Tiến hành áp dụng đại trà trong toàn khối 4 với tất cả các tiết học liên quan
Sau bước thử nghiệm thành công tại lớp 4A, chúng tôi tiến hành tổ chức áp dụng đại trà trong toàn khối 4 với các bài học về mở bài gián tiếp cho các thể loại văn: tả đồ vật, tả con vật, tả cây cối. 
Kết quả thu được sau khi tiến hành bài khảo sát rất khả quan: 100% học sinh viết được mở bài gián tiếp. Bài viết phong phú với nhiều cách dẫn khác nhau mang dấu ấn cá nhân. Nhiều em sáng tạo được những cách dẫn hay, ấn tượng như bắt đầu nói về tình yêu của mình với sự vật, bắt đầu bằng cách nói về tầm quan trọng của sự vật hay sáng tác được những câu đố ngộ nghĩnh:
VD:           “Con gì nhỏ bé xinh xinh
            Mỏ như vỏ trấu tận tình bắt sâu?”
                  “Con gì mào đỏ đuôi cong
            Gọi người sáng sáng ra đồng làm nông?”
                  “Con gì mắt sáng đuôi dài
            Đêm đêm bắt chuột rất tài bạn ơi?”
* Một số bài viết của học sinh:
- Tả đồ vật:
- Tả con vật: 
- Tả cây cối:
PHẦN III. HIỆU QUẢ DO SÁNG KIẾN ĐEM LẠI
1. Hiệu quả kinh tế
Sáng kiến này mang lại hiệu quả kinh tế cao. Bởi đây là một biện pháp vô cùng đơn giản nhưng mang lại hiệu quả hơn mong đợi. Với sự điều chỉnh, bổ sung nhỏ về nội dung cho sách giáo khoa và sách hướng dẫn, cung cấp thêm một số dạng mở bài và phân chia thành các cách dẫn cụ thể cho mở bài gián tiếp để học sinh dễ hiểu, dễ học, dễ làm trên cơ sở đó sáng tạo ra những cách viết riêng của mình. Với một tờ phiếu điều chỉnh nội dung và hướng dẫn hoạt động học cho một tiết học không hề tốn kém về mặt kinh tế mà mang lại hứng thú cho học sinh, giờ học đạt hiệu quả giáo dục cao.
2. Hiệu quả về mặt xã hội
Biện pháp này tháo gỡ được những khó khăn, vướng mắc về nội dung sách hướng dẫn học, về cách tổ chức các hoạt động học cho cả giáo viên và học sinh khi dạy về mở bài gián tiếp. Nó giải tỏa được khó khăn, vướng mắc về nhận thức, tâm lý ngại dạy, ngại hướng dẫn học sinh học về mở bài gián tiếp cho giáo viên. Giáo viên tự tin khi lên lớp, học sinh tự tin khi làm bài và có thể sáng tạo ra những cách mở bài khác mang dấu ấn cá nhân, góp phần bồi dưỡng khả năng sáng tạo văn học của các em. Nó tạo tiền đề vững chắc cho các em học lên các lớp trên, góp phần bồi dưỡng kĩ năng văn học cho các em, giúp các em nâng cao chất lượng các tác phẩm văn học của mình.
PHẦN IV. CAM KẾT KHÔNG SAO CHÉP BÀI 
VI PHẠM BẢN QUYỀN
Tôi cam kết sáng kiến này được tạo ra bởi chính tâm huyết và những trăn trở của cá nhân tôi trong quá trình công tác dạy học và quản lý. Sáng kiến không hề sao chép, vi phạm bản quyền của bất cứ cá nhân nào.
Sáng kiến chắc chắn rằng chưa thể thỏa mãn được tất cả các bạn đồng nghiệp. Rất mong nhận được ý kiến góp ý của quý thầy cô!
 
Liễu Đề, ngày 20 tháng 5 năm 2019
NGƯỜI VIẾT SÁNG KIẾN
Nguyễn Thị Chi