SKKN Dạy văn miêu tả của phân môn Tập làm văn Lớp 4 - Theo hướng phát huy tính tích cực trong hoạt động nhận thức của học sinh

 đổi mới thể hiện qua kế hoạch bài học như sau: 
I. Mục đích yêu cầu :
- Nêu mục đích yêu cầu của bài học 
II. Đồ dùng dạy học :
- GV chuẩn bị dồ dùng dạy học phù hợp với nội dung ,yêu cầu bài học
III. Các hoạt động dạy học chủ yếu:
 Hoạt động 1: Kiểm tra bài cũ
Yêu cầu HS nhắc lại kiến thức cần ghi nhớ hoặc bài tập đã thực hành ở tiết trước (hoặc GV nhận xét kết quả chấm bài)
 Hoạt động 2: Giới thiệu bài: Dựa vào nội dung mục đích yêu cầu cụ thể, có thể giới thiệu bằng nhiều cách khác nhau. Chú ý làm nổi bật mối quan hệ giữa nội dung tiết học này với các tiết học khác (Tham khảo Giới thiệu bài trong SGV)
 Hoạt động 3: Hướng dẫn HS hình thành kiến thức và luyện tập.
2.1. Đối với loại bài hình thành kiến thức.
a) Hướng dẫn HS nhận xét
	- Dựa theo câu hỏi, bài tập gợi ý ở mục I (Phần Nhận xét) trong SGK, GV hướng dẫn HS nhận diện đặc điểm của loại văn thông qua việc khảo sát văn bản, thảo luận, trả lời câu hỏi nhằm tự tìm ra những điểm cần ghi nhớ (được diễn đạt súc tích ở mục II trong SGK) 
	- Trình tự thao tác:
	 + Yêu cầu HS đọc mục Nhận xét trong SGK, khảo sát ngữ liệu (văn bản) để trả lời từng câu hỏi gợi ý.
	 + Hướng dẫn HS trao đổi, thảo luận nhằm rút ra những nhận xét về đặc điểm loại văn bản (kiến thức cần ghi nhớ)
b) Hướng dẫn HS ghi nhớ
	- GV yêu cầu HS đọc kĩ nội dung II (Ghi nhớ) trong SGK, sau đó nhắc lại (không nhìn sách) để học thuộc và nắm vững.
c) Hướng dẫn HS luyện tập.
	- Hướng dẫn HS thực hiện từng BT ở mục III (Luyện tập) trong SGK theo trình tự:
	 + Đọc và nhận hiểu yêu cầu của bài tập (GV có thể gợi ý thêm bằng câu hỏi hoặc lời giải thích,...).
	 + Thực hành kuyeenj tập theo từng yêu cầu của BT (có thể làm thử một phần BT dưới sự hướng dẫn của GV, sau đó trao đổi, thảo luận theo cặp hoặc theo nhóm...)
	 + Nêu kết quả trước lớp để GV nhận xét, đánh giá nhằm củng cố kiến thức và hình thành kĩ năng theo yêu cầu của bài học.
 2.2. Đối với loại bài Luyện tập – thực hành.
 Hướng dẫn HS thực hiện từng BT trong SGK như mục c của loại bài Hình thành kiến thức, hoặc hướng dẫn HS lần lượt thực hiện từng nội dung gợi ý trong SGK để luyện tập các kĩ năng TLV dưới hình thức nói, viết theo đề bài cho trước. 
VD: Ở các bài luyện tập thực hành theo đề bài TLV, GV cần thực hiện các thao tác sau:
+ Yêu cầu HS đọc kĩ đề bài, xác định đúng nội dung yêu cầu của đề.
	+ Hướng dẫn dựa vào Gợi ý trong SGK để thực hiện từng yêu cầu (theo hình thức nói hay viết)
	+ Tổ chức nhận xét, đánh giá kết quả thực hành nhằm trau dồi các kĩ năng làm văn cho HS.
Hoạt động 4: Hoạt động nối tiếp. 
 - Giúp HS nhắc lại những điểm chính của nội dung bài học hoặc yêu cầu luyện tập thực hành.
- Nhận xét đánh giá chung về kết quả tiết học (biểu dương bài làm hay, động viên HS học tốt...)
 Tóm lại: Dạy như sách đã khó nhưng dạy để sách trở thành vốn tri thức phát triển của học sinh lại càng khó hơn. Với tập làm văn, người dạy phải gửi cả tâm hồn mình vào bài dạy, thầy trò phải cùng đắm  mình vào đối tượng miêu tả theo một dòng cảm xúc, cùng hoà chung tình cảm để cùng tìm hiểu về cảm nhận với niềm say mê, thích thú. Muốn vậy người giáo viên phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi lên lớp. Chuẩn bị đầy đủ về tâm thế, về nội dung, phương pháp, đồ dùng, phương tiện dạy học, mục tiêu, ý nghĩa giáo dục, khả năng, trình độ của học sinh. Phải tìm tòi, nghiên cứu để có được những câu hỏi gợi mở phù hợp với trình độ học sinh, chuẩn bị cả những từ, những câu văn thích hợp để sửa sai hoặc để làm mẫu cho học sinh. Nó đòi hỏi giáo viên phải nỗ lực sáng tạo trong suốt quá trình dạy học. Chỉ có nghiên cứu sáng tạo mới cho giáo viên có được những giờ dạy văn miêu tả mới mẻ, hiệu quả cao. Nếu không có những sáng tạo mới trong dạy tập làm văn nhất là văn miêu tả thì giờ dạy văn miêu tả chỉ là sự kiệt kê các chi tiết của đối tượng miêu tả, giờ học sẽ gượng ép, gò bó, thiếu tâm hồn văn học.
Biện pháp10: Giúp học sinh học tốt các phân môn của môn Tiếng Việt.
Tập làm văn là phân môn thực hành, tổng hợp tất cả những phân môn thuộc môn Tiếng Việt. Vì vậy muốn dạy tốt phân môn Tập làm văn cần dạy tốt các phân môn Luyện từ và câu, Chính tả,Tập đọc, Kể chuyện.
Khi dạy tập làm văn tôi hiểu rõ tính tích hợp thức giữa các phân môn trong môn Tiếng Việt như: Tập đọc, kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu, tập viết để giảng dạy và tạo đà cho học sinh học tập tốt phân môn Tập làm văn. Mối quan hệ này thể hiện rõ trong cấu trúc của sách giáo khoa: các bài học được biên soạn theo chủ đề, chủ điểm, hai đơn vị học xoay quanh một chủ điểm ở tất các các phân môn. 
 Ví dụ: Khi dạy phân môn Luyện từ và câu, học về câu kể Ai là gì ? học sinh hiểu tác dụng, cấu tạo của kiểu câu này, biết nhận ra nó trong đoạn văn và từ đó học sinh biết đặt câu kể Ai là gì ? để giới thiệu hoặc nêu nhận định về một con người, một vật...:
 Sầu riêng là loại trái quý của miền Nam.
 Chích bông là con chim rất đáng yêu.
 Hoa đào, hoa mai là bạn của mùa xuân.
- Nội dung của bài văn có hấp dẫn, có lôi cuốn được người đọc hay không một phần phụ thuộc vào hình thức biểu hiện bên ngoài của nó, đó chính là chữ viết. Vì vậy muốn có bài văn hấp dẫn thì giáo viên chú ý rèn kỹ năng viết cho học sinh trong các giờ Chính tả. Chính tả giúp học sinh viết đúng, nhanh, viết đẹp và trình bày rõ ràng, sạch sẽ.
- Nếu như Tập đọc rèn kỹ năng cảm thụ cho học sinh, Chính tả rèn kỹ năng viết cho học sinh thì phân môn Kể chuyện rèn kỹ năng nói hay cách nói khác là kỹ năng sản sinh văn bản dưới dạng nói của học sinh. Kể chuyện vừa bồi dưỡng tình cảm, giúp học sinh biết quý trọng người tốt, phê phán cái xấu, vừa giúp học sinh học tập cách miêu tả, cách diễn đạt trong mỗi câu chuyện.
Ví dụ: Tuần 15 : Chủ điểm “ Tiếng sáo diều”
Tập đọc: Bài Cánh diều tuổi thơ - Tiếng việt 4 - Tập 1 –Trang 146
Tác giả đã miêu tả cánh diều bằng nhiều giác quan. Mắt nhìn cánh diều mềm mại như cánh bướm; Tai nghe tiếng sáo diều vi vu....
Chính tả: Tiếng việt 4 - Tập 1 –Trang 147
Bài tập 3: Miêu tả một trong các đồ chơi hoặc trò chơi nói ở bài tập 2.
Bài tập này học sinh có thể miêu tả chiếc ô tô; tàu hoả, chong chóng ....
Kể chuyện : Kể chuyện đã nghe đã đọc -Tiếng việt 4 - Tập 1 –Trang 148
Bài tập 1: Hãy kể một câu chuyện mà em đã được đọc hay được nghe có nhân vật là những đồ chơi của trẻ em. 
Với đề bài này học sinh có thể kể những câu chuyện như “ Chú lính chì dũng cảm-An-đéc –xen” ; “ Chú đất nung - Nguyễn Kiên ....”
 Tóm lại: Các phân môn của Tiếng Việt tuy mỗi phân môn có nội dung riêng, phương pháp riêng nhưng chúng không hoàn toàn độc lập với nhau mà luôn bổ sung cho nhau, kiến thức của phân môn này hỗ trợ cho việc học những phân môn khác. Với phân môn Tập làm văn là phân môn thực hành tổng hợp của những phân môn khác, muốn học tốt Tập làm văn học sinh cần học tốt các phân môn còn lại.
IV- HIỆU QUẢ CỦA SÁNG KIẾN KINH NHIỆM ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC.
 Qua quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã nhận thấy vai trò và tầm quan trọng của dạy môn Tập làm văn. Vì vậy tôi vận dụng linh hoạt ngay một số biện pháp, hình thức dạy học theo hướng tích hợp các kiến thức liên quan với nhau giữa các môn học. Thông qua dạy thử nghiệm theo hướng trên, tôi đã thu được rất nhiều kết quả khả quan: học sinh tập hào hứng hơn, mạnh dạn hơn, vốn từ của học sinh phong phú hơn câu văn giàu hình ảnh. Sau khi áp dụng những biện pháp trên vào dạy Tập làm văn  lớp 4A tôi ra đề bài sau: 
 Đề bài: Tả một con vật lần đầu tiên em thấy trên hoạ báo hay trên truyền hình phim ảnh (Tiếng Việt 4 trang 149)
 Kết quả thu được như sau: 
Lớp
Số học sinh
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
SL
TL
SL
TL
4A
20
20
100%
0
0%

Sau một năm nghiên cứu chương trình dạy Tập làm văn lớp 4. Bằng cả sự lao động nỗ lực của cô và sự rèn luyện chăm chỉ của trò. Chất lượng học văn của lớp tôi nâng cao rõ rệt. Từ chỗ học sinh chưa viết được những bài văn gãy gọn, mạch lạc, các em đã biết viết văn miêu tả giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, đặc biệt nhiều em đã biết sử dụng các biện pháp nghệ thuật như: Nhân hóa, so sánh, dùng điệp từ, điệp ngữbài làm sinh động, cảm xúc chân thật. Tuy vẫn còn một số ít bài viết khô cứng, liệt kê các chi tiết của đối tượng miêu tả nhưng không có hiện tượng sao chép văn mẫu, không có bài làm na ná như nhau. Mặc dù chỉ là sự chuyển biến ít ỏi, song trong giảng dạy Tập làm văn thì kết quả như vậy cũng là điều đáng quý. Mặt khác các biện pháp trên mới chỉ được áp dụng khi dạy văn miêu tả lớp 4, nếu có thể thực hiện từ khi dạy Tập làm văn miêu tả ở lớp 2, 3 thì tôi tin chắc rằng chất lượng làm văn của các em sẽ khả quan hơn rất nhiều.
C- KẾT LUẬN - KIẾN NGHỊ
I. KẾT LUẬN.
  Từ thực tế giảng dạy, tôi thấy để nâng cao chất lượng dạy Tập làm văn bản thân đã đúc kết những bài học kinh nghiệm sau: Đó là Giáo viên:
- Tìm hiểu kỹ đối tượng học sinh, đặc điểm tâm lý của học sinh, hiểu và nắm chắc đặc điểm, chức năng của văn miêu tả và cần giúp các em hiểu rõ các đặc điểm ấy ngay từ tiết đầu tiên của thể loại văn miêu tả.
- Luôn động viên, khen ngợi kịp thời các em học sinh yếu dù là tiến bộ nhỏ nhất. Không áp đặt, không chê bai khi học sinh viết sai, viết thiếu ý hoặc diễn đạt câu chưa đúng. 
- Vì tập làm văn là phân môn thực hành tổng hợp của tất cả các phân môn thuộc môn Tiếng Việt nên muốn dạy tập làm văn có chất lượng cần thiết phải dạy tốt các phân môn còn lại.
- Giáo viên xác định được mục tiêu dạy học theo phương pháp mới, phát huy được tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh trong giờ học. Giáo viên đóng đúng vai trò người tổ chức, hướng dẫn cho học sinh hoạt động. Luôn động viên, khen ngợi kịp thời các em học sinh yếu dù là tiến bộ nhỏ nhất. Không áp đặt, không chê bai khi học sinh viết sai, viết thiếu ý hoặc diễn đạt câu chưa đúng. 
- Xác định đúng đặc trưng bộ môn, vị trí, mục tiêu theo chuẩn kiến thức kỹ năng.
- Hình thành phương pháp và kỹ năng quan sát gắn với từng kiểu bài để học sinh có đủ ý. Sau đó giúp các em hình thành dàn ý chi tiết, mạch lạc, hợp lý làm cơ sở cho học sinh viết đoạn, viết bài tốt.
- Cần chuẩn bị chu đáo trước khi lên lớp, để khi thực hiện kế hoạch bài học trên lớp giáo viên cần đọc cho học sinh nghe các câu văn, câu thơ có sử dụng các biện pháp nghệ thuật, cung cấp cho các em những đoạn văn mẫugiúp các em mở rộng vốn từ, mở rộng vốn hiểu biết và từ đó học tập vận dụng vào bài làm của mình.
- Cần coi tiết trả bài như một khâu không thể thiếu của các hoạt động tiếp theo. Trả bài là tiết học mà giáo viên dành nhiều thời gian để sửa lỗi cho học sinh, giúp học sinh điều chỉnh những sai sót mắc phải trong bài viết để bài viết sau sẽ hoàn chỉnh hơn, hấp dẫn hơn.
 Trước những yêu cầu đổi mới sự nghiệp giáo dục và đào tạo, thực hiện đổi mới chương trình sách giáo khoa nhằm đáp ứng nhu cầu về nguồn nhân lực trong công cuộc đổi mới đất nước trong giai đoạn hiện nay. Việc nâng cao chất lượng dạy học là một trong những yêu cầu trọng tâm của chiến lược phát triển giáo dục. Một trong những yếu tố quyết định đến chất lượng giáo dục đó là đội ngũ giáo viên, để đáp ứng nhu cầu đổi mới giáo dục, giáo viên phải không ngừng học hỏi, sáng tạo trong giảng dạy, đem hết khả năng và niềm đam mê, lòng nhiệt tình cho công tác thì mới có được những kết quả như mong muốn. Với việc dạy Tập làm văn, nhất là văn miêu tả lớp 4 thì việc làm này càng cần thiết hơn bởi việc dạy Tập làm văn là rất khó, học sinh lớp 4 tuy đã gần cuối cấp Tiểu học nhưng việc làm văn cũng mới dừng ở mức độ "tập", nội dung chương trình lại hoàn toàn mới. Không phải ai sinh ra cũng mang sẵn trong mình một tâm hồn văn chương mà khả năng ấy phải được bồi đắp dần qua năm tháng, qua trang sách và những bài giảng hàng ngày của thầy cô. Muốn có được khả năng ấy của mỗi học sinh thì chính mỗi giáo viên phải định hướng, gợi mở cho các em phương pháp học tập như những cây non được ươm trồng cần bàn tay con người chăm sóc, vun xới thì nó sẽ trở nên tươi tốt. Với học sinh lớp 4, các em không thể vừa bắt tay vào viết văn đã có được những dòng văn hay mà văn hay là kết quả của một quá trình rèn luyện liên tục, bền bỉ, dẻo dai. Văn hay không thể có được ở những học trò lơi là đèn sách. Với tinh thần đó, việc rèn kỹ năng làm văn vừa để nhằm mục đích nâng cao năng lực viết văn vừa nhằm nâng cao ý thức tự rèn luyện của học sinh. Đó chính là động lực thúc đẩy tôi hoàn thành bài tập nghiên cứu khoa học này.
 II. KIẾN NGHỊ.
	Để giúp học sinh có thể viết văn miêu tả được tốt Giáo viên cần:
- Tích cực học tập, học hỏi để nâng cao trình độ tay nghề chịu khó sưu tầm, nghiên cứu để tìm những hình thức tổ chức cũng như các biện pháp dạy học phù hợp nhất với những tiết dạy.
- Kết hợp với phụ huynh để có biện pháp giáo dục các em một cách tốt nhất giữa gia đình với nhà trường.
Trên đây là một số suy nghĩ tìm tòi của tôi trong quá trình dạy học sinh thực hành tập làm văn. Do không có nhiều thời gian nghiên cứu và trình độ, kinh nghiệm có hạn nên những vấn đề nêu trên không khỏi những sai sót. Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của Ban Giám hiệu, Hội đồng khoa học các cấp để đề tài hoàn thiện hơn.
Tôi xin chânh thành cảm! 
MỤC LỤC
Mục
Nội dung
Trang
A
 Mở đầu
1
1
Lí do chọn đề tài.
1
2
Mục đích nghiên cứu.
1
3
Đối tượng nghiên cứu
1
4
Phương pháp nghiên cứu.
1
B
 Nội dung sáng kiến kinh nghiệm.
2
I
Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.
2
II
Thực trạng vấn đề của sáng kiến kinh nghiệm.
2
III
Các giải pháp dạy môn Tập làm văn.
4

Biện pháp 1: Người giáo viên phải nắm chắc đặc điểm tâm lý của học sinh để từ đó tìm ra hướng đi đúng, tìm ra những phương pháp phù hợp khi lên lớp.
4

Biện pháp 2: Tạo động cơ học văn miêu tả cho học sinh.
4

Biện pháp 3: Cần giúp học sinh hiểu rõ những đặc điểm cơ bản của văn miêu tả.

6

Biện pháp 4: Giúp học sinh tăng cường vốn từ và biết cách dùng từ đặt câu, sử dụng các biện pháp và giải pháp nghệ thuật khi miêu tả là hết sức cần thiết.
9

Biện pháp 5: Giúp học sinh tích lũy vốn từ miêu tả và làm giàu trí tưởng tượng của các em trong làm văn miêu tả.
9

Biện pháp 6: Hướng dẫn học sinh xây dựng đoạn văn mở bài và kết bài
10

Biện pháp 7: Hướng dẫn học sinh xây dựng nội dung bài văn.
12

Biện pháp 8: Thực hiện nghiêm túc tiết trả bài.
13

Biện pháp 9:Chuẩn bị chu đáo kế hoạch bài khi dạy tập làm văn lớp 4.
14

Biện pháp10: Giúp học sinh học tốt các phân môn của môn Tiếng Việt.
16
IV
Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục.
18
C
Kết luận và kiến nghị.
18

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tạp chí giáo dục Tiểu học - Nhà xuất bản Giáo dục 2015
2. Phương pháp dạy học tiếng Việt ở Tiểu học Tập II. tác giả: GSTS Lê Phương Nga - Nguyễn Trí - Nhà xuất bản Giáo dục năm 2005.
3. Sách giáo viên Tiếng Việt 4 - Tập I + II - Năm 2005 - Nhà xuất bản Giáo dục.
4. Sách giáo khoa Tiếng Việt 4 tập I + II - Nhà xuất bản Giáo dục- năm 2011