Sáng kiến kinh nghiệm Rèn viết văn miêu tả Lớp 4

c quan sát con vật trước ở nhà).
2.3. Hướng dẫn sử dụng vốn từ ngữ và lựa chọn từ ngữ miêu tả
Để giúp học sinh viết văn miêu tả tốt, đòi hỏi phải cung cấp cho các em lượng vốn từ phong phú, hiểu được nghĩa của từ, nhận biết được từ địa phương, từ cùng nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ nhiều màu sắc biểu cảmĐể đáp ứng được nhu cầu như vậy, tôi đã giúp cho học sinh tích lũy vốn từ và biết lựa chọn từ miêu tả phù hợp. Khi dạy các bài Tập đọc, giúp cho học sinh hiểu nghĩa một số từ có trong bài, học sinh nắm được nội dung và nghệ thuật của bài đó và cảm nhận được cách sử dụng ngôn từ và hình ảnh của mỗi tác giả khi miêu tả các đồ vật, con vật, cây cối,
Ví dụ: Bài “Đôi giày ba ta màu xanh” (sách Tiếng Việt trang 81) Tôi chỉ cho học sinh thấy, tác giả sử dụng câu văn miêu tả đôi giày ( miêu tả đồ vật): “ Cổ giày ôm sát chân. Thân giày làm bằng vải cứng, dáng thon thả, màu vải như màu da trời những ngày thu”. Tác giả đã dùng từ ngữ giàu hình ảnh và sử dụng phép nghệ thuật so sánh để tô thêm vẻ đẹp cho đôi giày.
Ví dụ: Bài “ Con chuồn chuồn nước” (sách Tiếng Việt trang 127) Tác giả đã sử dụng câu văn miêu tả con chuồn chuồn ( miêu tả con vật) : ”Bốn cái cánh mỏng như giấy bóng. Cái đầu tròn và hai con mắt long lanh như thủy tinh. Thân chú nhỏ và thon vàng như màu vàng của nắng mùa thu. Bốn cánh khẽ rung rung như đang còn phân vân”. Tác giả đã sử dung hình ảnh so sánh để miêu tả chú chuồn chuồn một cách sinh động, hấp dẫn.
Không những phân môn Tập đọc mà còn các phân môn khác như : Luyện từ và câu cũng giúp cho học sinh mở rộng vốn từ cho mình như các bài: Mở rộng vốn từ theo chủ điểm, các em cũng lĩnh hội thêm được một ít từ ngữ .
Bên một cạnh đó, học sinh đọc thêm các bài tham khảo cần phải biết học tập cách miêu tả và chọn lọc số từ ngữ miêu tả hay. Từ đó học sinh bổ sung được vốn từ ngữ cho mình. Đặc biệt là học sinh cần phải biết tích lũy vốn từ qua thực tế cuộc sống hằng ngày ví dụ như nghe và ghi nhớ tiếng kêu của con mèo(meomeo), Tiếng gáy của con gà(ò..ó..o), tiếng sủa của con chó(gâu..gâu) 
Ngoài ra, tôi còn giới thiệu thêm một số từ, ngữ cần thiết để làm giàu thêm vốn từ cho học sinh.
Chẳng hạn:
Tả con vật ( Chú khoác lên mình bộ áo đẹp; đầu tròn, mắt sáng và tinh nhanh, tai vểnh lên để nghe ngóng, chân nhanh nhẹn, đi lại rất nhẹ nhàng , móng vuốt sắc nhọn là vũ khí tự vệ và rất lợi hại, khi kiếm được mồi, chú mang về cho con cùng ăn )
Tả cây cối ( Thân cây to xù xì, rễ cây ăn sâu xuống lòng đất, cành đâm ra tua tủa, hoa kết lại từng chùm, quả treo lúc lỉu trên cành, hương thơm ngào ngạt.)
Từ vốn từ mà học sinh đã tích lũy được, tôi hướng dẫn cho học sinh lựa chọn từ ngữ, hình ảnh khi miêu tả, sử dụng cho phù hợp. Khi trình bày kết quả quan sát được hoặc khi học sinh luyện viết đoạn, tôi đã uốn nắn, chỉ chỗ sai cho học sinh ngay khi phát hiện học sinh dùng chưa đúng
Ví dụ: Thân cây to phình ra, như một người khổng lồ. (sử dụng từ không phù hợp)
Sửa lại: Thân cây cao, to, vừa một vòng tay của em.
Ví dụ: Khi em sờ tay vào thấy tay ram ráp.(sử dụng từ không phù hợp)
Sửa lại: Khi em sờ tay vào em thấy vỏ cây sần sùi.
2.4. Hướng dẫn sử dụng các biện pháp nghệ thuật và bộc lộ cảm xúc.
Sau khi hướng dẫn học sinh lựa chọn từ ngữ phù hợp để miêu tả cần hướng dẫn học sinh biết sử dụng các biện pháp nghệ thuật so sánh, nhân hóa vào bài để giúp cho học sinh làm được bài văn hay hơn, sinh động hơn, lôi cuốn người đọc, đồng thời bộc lộ cảm xúc của mình để thấy đồ vật, con vật, cây cối thân thiết và gần gũi với mình hơn.
Để học sinh vận dụng được, tôi giúp các em tìm hiểu kĩ tiết : Luyện tập miêu tả các bộ phận, tổ chức cho học sinh trình bày, luyện cho học sinh nói, viết những câu có hình ảnh và sử dụng phép nghệ thuật đồng thời bộc lộ cảm xúc của mình.
Ví dụ: Miêu tả về thói quen của con mèo (Bài làm của em Vũ Ngọc Phương Loan)
“Bữa nào chú cũng được ăn cơm với cá. Chú ăn hết bát cơm to, rồi lại nhởn nhơ liếm mép. Bữa bữa, chú nhìn chăm chú mọi người ăn cơm, cái đầu cứ lắc lắc theo từng đôi đũa khi mọi người gắp thức ăn. Trông chú như đang đói và thèm ăn lắm”.
Ví dụ : Tả ngoại hình con mèo –(Bài làm của em Nguyễn Ngọc Anh Thư)
“Lông mèo mượt như tơ. Đầu nó tròn tròn bên trên có hai cái tai dựng đứng, hết quay phía này lại quay phía khác để nghe ngóng. Hai con mắt nó mới sáng làm sao, ở ngoài sáng mắt chú xanh biếc, trong đêm tối mắt nó lấp lánh như ánh lửa”.
Hướng dẫn học sinh biết kết hợp sử dụng từ ngữ giàu hình ảnh đồng thời biết vận dụng các biện pháp nghệ thuật trong câu văn để từ đó học sinh viết bài hoàn chỉnh hơn
2.5. Hướng dẫn tìm ý và lập dàn bài trong mỗi bài văn miêu tả.
Tôi đã định hướng cho học sinh đọc kĩ đề, xác định thể loại, kiểu bài, xác định nội dung tả gì? thể hiện tư tưởng tình cảm gì vào bài? Đối với mỗi bài văn miêu tả, quan sát đối tượng được miêu tả là cơ sở để học sinh tìm ý. Sau khi học sinh đã quan sát và có những ghi chép chi tiết về đối tượng miêu tả, tôi hướng dẫn học sinh tìm ý cho bài văn của mình dựa vào hình ảnh đã quan sát và lựa chọn hình ảnh để lập dàn ý cho bài văn. Một bài văn hoàn chỉnh là bài văn phải có cách sắp xếp chặt chẽ. Mặc dù mở bài, thân bài, kết bài là ba phần riêng song chúng phải có sự thống nhất về ý.
* Mở bài: Giới thiệu đối tượng định miêu tả (tả đồ vật, tả cây cối, tả con vật). Phần mở bài phải hấp dẫn, gợi mở, gây được những ấn tượng ban đầu và nêu được ý muốn diễn đạt ở phần thân bài( giới thiệu được đối tượng cần nói đến ở thân bài).
Ta có thể dùng cách mở bài trực tiếp (giới thiệu ngay đối tượng) hoặc mở bài gián tiếp(nói chuyện khác liên tưởng giới thiệu đối tượng).
Ví dụ: Tả cái ti vi
Chiếc ti vi này là người bạn thân thiết với gia đình em gần hai năm nay. (Mở bài trực tiếp-Bài làm của em Trần Khánh Chi)
Em rất yêu gia đình em, ngôi nhà của Em. Ở đó, có bố mẹ và chị gái thân thương, có những đồ vật, đồ chơi thân quen và một góc học tập sáng sủa. Nổi bật trong phòng khách nhà em đó là cái ti vi rất to được kê trên một chiếc tủ gỗ xinh xắn .( Mở bài gián tiếp- Bài làm của em Nguyễn Vũ Diệu Hương)
* Thân bài: +Tả đồ vật: Tả bao quát đồ vật rồi đến tả những bộ phận có đặc điểm nổi bật và nêu công dụng.
+Tả cây cối: Tả từng bộ phận của cây hoặc từng thời kì phát triển của cây và ích lợi của cây.
+Tả con vật: Tả ngoại hình rồi đến thói quen sinh hoạt của con vật và hoạt động chính của con vật.
Phần thân bài chính là phần trọng tâm của một bài văn. Một bài văn có phần mở đầu và kết thúc hay nhưng phần thân bài chưa đủ ý,chưa đầy đủ các yêu cầu được đặt ra ở phần đề bài thì chưa phải là một bài văn hay. Để khắc phục khuyết điểm này, khi lập dàn ý của bài văn, chúng ta cần tách phần thân bài thành các ý lớn cho đầy đủ, rồi từ các ý đó, viết thành các đoạn văn hoàn chỉnh.
* Kết bài: Nêu cảm nghĩ, ấn tượng, tình cảm của mình với đối tượng miêu tả.
Khi viết phần kết bài, cần hướng dẫn học sinh viết thật cô đọng, ngắn gọn và súc tích, tránh kết thúc một cách đơn điệu, tẻ nhạt và cộc lốc. Kết bài chính là kết lại, khép lại nội dung vừa trình bày ở phần thân bài.
Ta có thể dùng 2 cách kết bài: Kết bài không mở rộng (Cho biết kết thúc, không có lời bình luận thêm) và kết bài mở rộng (nói lên tình cảm, cảm xúc của mình, liên tưởng và có thêm lời bình luận ).
Ví dụ:Tả cái bàn học
Nhờ có chiếc bàn học này mà em học tập tốt hơn. Em rất thích cái bàn này, em sẽ lau cho chiếc bàn luôn sạch sẽ. (Kết bài không mở rộng – Bài làm của em Đoàn Trà My )
Chiếc bàn học là một báu vật quý giá của em. Chiếc bàn luôn đồng hành cùng em trong những lúc em học bài,Mai đây, em sẽ lớn lên, có thể đi đến bất cứ nơi nào, song chiếc bàn học sẽ luôn nhắc nhở em về những kí ức đẹp đẽ của tuổi học trò. (Kết bài mở rộng-Bài làm của em Phạm Khánh Ly.)
Ví dụ: Tả một con vật mà em yêu thích
Giáo viên yêu cầu học sinh đọc kĩ đề và hướng dẫn một số câu hỏi: đề bài yêu cầu gì? Em chọn con vật nào để tả? con vật ấy có đặc điểm gì? Từ đó học sinh bám vào yêu cầu đề, sử dụng vốn từ và dựa vào kết quả quan sát được, lựa chọn những nét nổi bật của đối tượng để miêu tả rõ ràng và đầy đủ.
Dàn ý:
* Mở bài: Con chó là con vật em yêu thích
* Thân bài:
+ Hình dáng không to lắm, trông rất đáng yêu.
+ Bộ lông: màu trắng rất xinh xắn.
+ Hai mắt: đen láy, long lanh như viên ngọc rất nghịch và thông minh.
+ Mũi: màu đen nhỏ.
+ Hai tai: cụp xuống trông rất ngộ nghĩnh.
+ Đuôi : cong cong như chiếc cầu vồng luôn ve vẩy sau lưng.
+ Bốn chân đi nhanh nhẹn như lướt trên mặt đất.
+ Tả hoạt động: coi nhà rất giỏi, vẫy đuôi tíu tít khi em đi học về.
* Kết bài: em rất yêu thích chú chó và em sẽ chăm sóc chú cẩn thận .
2.6. Hướng dẫn nhận xét, đánh giá và chữa bài
Mỗi dạng bài đều có một tiết trả bài văn viết, tiết này rất quan trọng nhằm giúp các em thấy được ưu điểm và nhược điểm trong bài viết của mình, của bạn để học hỏi, trao đổi lẫn nhau, tìm ra cách sửa sai để cùng tiến bộ và qua đó tôi biết được học sinh hiểu bài và vận dụng thế nào.
* Đánh giá, nhận xét: Tôi tiến hành chấm bài thật kĩ, xác định học sinh làm đúng bố cục hay chưa? và bố cục có chặt chẽ không? Tôi phát hiện những ưu điểm của bài văn hay, câu hay, ý hay, dùng từ sáng tạovà nắm được những lỗi mắc phải còn tồn tại: dùng từ chưa chính xác, câu văn chưa hoàn chỉnh, lặp từ, lặp ýTôi đánh giá, nhận xét cụ thể vào từng bài của học sinh
Chẳng hạn có những nhận xét như sau :
– Bài văn hay, diễn đạt rõ ràng, bố cục chặt chẽ, lời văn súc tích, có nhiều hình ảnh hay trong bài, biết vận dụng từ ngữ hay, có sử dụng biện pháp nghệ thuật. Em cần phát huy thêm.(học sinh năng khiếu)
– Bài viết đủ ý, viết thành câu. Em cần sử dụng phép so sánh, nhân hóa vào bài để bài văn hay hơn.(học sinh trung bình)
– Bài viết còn lủng củng, bố cục chưa rõ ràng, dùng từ ngữ chưa phù hợp còn sai lỗi chính tả, viết chưa thành câu. Em cần chú ý để về nhà viết lại đúng em nhé.(học sinh yếu)
Trong quá trình đánh giá, tôi chọn bài tiêu biểu của lớp và các bài văn hay năm trước đọc cho học sinh nghe và phân tích những điểm hay để học sinh học tập.
* Chữa bài: tôi hướng dẫn cho học sinh chữa lỗi
+ Chữa lỗi về dùng từ và sai chính tả: Đưa câu văn của học sinh dùng từ thiếu chính xác rồi giáo viên gợi mở để học sinh sửa lại câu đúng.
Ví dụ: từ ngữ sai: Tả con vật
Mắt nó dựng ngược mắt chú xếch ngược trông rất hung dữ
Chân nó nhanh thăn thắt chân nhanh thoăn thoắt
Hai mắt tròn xeo nong nanh như hai viên ngọc. hai mắt tròn xoe long lanh như hai viên ngọc.
Tai rât tinh tai rất thính.
+ Chữa lỗi về câu:
– Học sinh viết chưa thành câu: Có lá xum xuê, rễ mọc dưới đất Lá cây xum xuê. Rễ ăn sâu vào lòng đất.
– Sử dụng dấu câu sai:
+ Chữa lỗi về diễn đạt
Ví dụ: Tả đồ vật
– Cái bút thon nhỏ và dài bằng gang tay của em.
Cây bút dài bằng gang tay của em. Ngòi bút nhọn, khi viết nét chữ thật đều và đẹp.
+Chữa lỗi lạc đề:
III. HIỆU QUẢ ĐỀ TÀI:
Năm học 2018-2019 tôi chưa áp dụng đề tài này, tôi tiến hành khảo sát một bài văn miêu tả đồ vật của lớp 4 như sau:
Số bài Điểm 9-10 Điểm 7-8 Điểm 5-6 Điểm dưới 5
26 3/25 10/25 11/25 2/25
Qua kết quả bài làm, tôi nhận thấy số lượng học sinh khá, giỏi rất ít. Phần lớn học sinh cũng có chú trọng đến bố cục bài văn miêu tả. Tuy nhiên khi các em quan sát chưa kĩ cho nên khi tả các em chưa làm nổi bật đồ vật miêu tả và kĩ năng dùng từ viết câu cũng còn hạn chế. Những bài văn dưới điểm 5 lí do các em chưa đảm bảo bố cục, viết câu lủng củng, chọn lựa từ ngữ chưa phù hợp.
Năm học 2018-2019, tôi đã vận dụng những biện pháp nêu trên cùng với sự nổ lực cố gắng của các em học sinh, tôi tiến hành khảo sát một bài văn miêu tả đồ vật đã cho kết quả như sau:
Lớp 4C
Số bài Điểm 9-10 Điểm 7-8 Điểm 5-6 Điểm dưới 5
25 9/25 11/25 4/25 1/25
Nhìn chung, các em trong lớp đã viết được bài văn miêu tả đồ vật, đảm bảo bố cục, lời văn mạch lạc, đặc biệt đã có nhiều em viết bài giàu hình ảnh, sử dụng câu văn sáng tạo, và nhiều câu đã sử dụng phép nghệ thuật làm cho bài văn sinh động hơn, hay hơn. Tuy nhiên vẫn còn 1 em dưới điểm 5 là vì em viết còn sai lỗi chính tả và chữ viết của em chưa rõ ràng.
Không những thế khi học đến những bài văn miêu tả con vật và cây cối thì kết quả được nâng cao dần. Số lượng các em đạt khá, giỏi tăng rõ rệt. Học sinh hứng thú học tập hơn. Trong giờ học các em tập trung hơn, say sưa cùng bạn bè quan sát đối tượng cần miêu tả. Tôi rất vui khi thấy có khá nhiều học sinh đã có cuốn sổ tay riêng để ghi những điều quan sát được và những câu văn hay, từ ngữ gợi tả, gợi cảm,Có thể nói rằng học sinh đã không còn ngại khi học văn miêu tả. Học sinh dùng từ chính xác, sử dụng từ hay biết viết thành câu, kĩ năng viết văn có tiến bộ, nhiều em viết hay được chọn làm bài mẫu để đọc trước lớp. Thể loại văn miêu tả được các em thích hơn.
Học sinh có tinh thần hợp tác, biết tôn trọng lắng nghe ý kiến của bạn bè mình và mạnh dạn nhận xét về bài làm của bạn hơn
IV. KẾT LUẬN
Để đáp ứng yêu cầu đổi mới trong quá trình giảng dạy, mỗi người giáo viên phải không ngừng học hỏi, sáng tạo , đem hết khả năng và niềm đam mê, lòng nhiệt huyết cho công tác thì mới có được kết quả như mong muốn. Việc dạy Tập làm văn nhất là văn miêu tả lớp 4 thì việc làm này càng cần thiết hơn. Thực tế giảng dạy lớp 4 trong nhiều năm, tôi thấy để nâng cao chất lượng dạy học Tập làm văn, ngoài hệ thống bài tập (yếu tố cơ bản, cần thiết) người giáo viên cần phải tìm hiểu kĩ đối tượng học sinh, hiểu đặc điểm tâm lý của các em. Hiểu và nắm chắc đặc điểm, yêu cầu của văn miêu tả. Học tốt các phân môn còn lại vì phân môn Tập làm văn là phân môn thực hành tổng hợp kĩ năng kiến thức của tất cả các phân môn thuộc môn Tiếng Việt. Mặt khác người giáo viên cần phải chuẩn bị chu đáo trước khi lên lớp. Trong giờ dạy, tuỳ thuộc vào nội dung từng phần, giáo viên nên đọc cho các em nghe các câu văn, câu thơ có sử dụng các biện pháp nghệ thuật, cung cấp cho các em những đoạn văn mẫu giúp các em mở rộng vốn từ, mở rộng vốn hiểu biết để từ đó học tập,vận dụng vào bài làm của mình. Giáo viên cần coi tiết trả bài không thể thiếu của quá trình hoạt động, đó chính là khâu kiểm tra đánh giá nhằm điều chỉnh cho những hoạt động tiếp theo. Trả bài là tiết học mà giáo viên giành nhiều thời gian để sửa lỗi cho học sinh, giúp các em tiến bộ hơn. Với học sinh lớp 4, các em không thể ngay lập tức có những câu văn, đoạn văn hay mà phải là kết quả của một sự rèn luyện liên tục, thường xuyên. Việc rèn kĩ năng làm văn vừa để nhằm mục đích nâng cao ý thức tự rèn luyện của học sinh. Và đó cũng chính là điều thúc đẩy tôi nghiên cứu và hoàn thành đề tài sáng kiến kinh nghiệm “Cách rèn cho học sinh lớp 4 viết văn miêu tả”.
Rất mong được sự đóng góp ý kiến chân tình của các bạn bè đồng nghiệp và của các bậc thầy, cô kinh nghiệm hướng dẫn, giảng dạy bộ môn, phân môn đạt được kết quả tốt đẹp hơn nữa, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy và giáo dục học sinh, đáp ứng với mục tiêu đào tạo của ngành giáo dục hiện nay.
Đây là những kinh nghiệm bản thân tôi đã rút ra trong quá trình giảng dạy của mình. Với những suy nghĩ và giải pháp nêu trên trong những năm qua ít nhiều cũng đã giúp tôi dạy tốt phân môn Tập làm văn lớp 4.
Nam Thanh, ngày 25 tháng 4 năm 2019
Người viết
Nguyễn Thị Ngọc Thúy