Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kỹ năng làm văn miêu tả – dạng bài miêu tả cây cối cho học sinh Lớp 4

 Kết bài: Tình cảm của em đối với cây bàng.
- Cây bàng như một gian nhà nhỏ che mưa, che nắng.
- Chăm sóc cây bàng để nó ngày một xanh tốt.
Làm nhiều lần như vậy tôi đã xác định cho các em một thói quen tốt.
6. Giải pháp thứ sáu: Dựng đoạn và viết bài văn miêu tả cây cối.
 Đây là bước cuối cùng để hoàn chỉnh đoạn văn, bài văn. Từ các ý đã lập, các em sử dụng ngôn ngữ, phát triển ý để dựng thành đoạn và bài. Tôi hướng dẫn các em viết bài văn thành nhiều đoạn, như vậy mỗi đoạn văn miêu tả có một nét nhất định.
 Ví dụ: Khi tả cây bàng:
 Đoạn 1: giới thiệu cây bàng.
 Đoạn 2: Tả bao quát cây bàng (nhìn từ xa, khi đến gần)
 Đoạn 3: Tả từng bộ phận (gốc, rễ, thân, cành, lá, hoa, quả)
 Đoạn 4: Tình cảm của em đối với cây bàng.
 Ở bước này, tôi lưu ý các em: Viết đoạn văn phải đảm bảo sự liên kết giữa các câu trong đoạn để cùng tả một bộ phận. Các ý trong đoạn được diến tả theo một trinh tự nhất định nhằm minh họa, cụ thể hóa ý chính.
 Về mặt hình thức trình bày, khi viết hết mỗi đoạn văn các em cần chấm xuống dòng. Các đoạn văn trong một bài cũng phải có một sự liên kết, được bố cục chặt chẽ theo ba phần (mở bài – thân bài – kết bài). Kỹ năng viết của học sinh được rèn luyện chủ yếu qua các bài tập viết đoạn văn trước khi viết một bài văn hoàn chỉnh.
7. Giải pháp thứ bảy: Rèn kỹ năng sử dụng các biện pháp nghệ thuật và tích lũy vốn từ ngữ thông qua các môn học khác.
 Như chúng ta đã biết, cây cối là một sự vật vô tri, vô giác. Vì vậy ngôn ngữ góp phần làm cho bài văn miêt tả sinh đông, tạo hình. Để đạt được điều đó thì buộc người viết phải sử dụng biện pháp nghệ thuật như so sánh, nhân hóa, sử dụng các điệp từ, điệp ngữ, từ láy, Mặt khác, mỗi môn học đều có mục tiêu riêng. Xong ngoài mục tiêu chính đó ra, nếu người giáo viên biết khai thác để mở rộng kiến thức cho học sinh thì ta thấy tất cả các môn học đều bổ sung cho nhau, hỗ trợ lẫn nhau. Nhất là trong môn Tiếng việt thì phân môn Tập làm văn lại là sự “tích hợp” kiến thức của tất cả phân môn còn lại. Các em học tốt các phân môn như: Tập đọc, Luyện từ và câu, Chính tả thì các em sẽ học tốt phân môn Tập làm văn. Vì thế thông qua từng phân môn của môn Tiếng việt tôi đều chú ý giúp các em khai thác nội dung này.
 a, Dạy Tập làm văn thông qua môn Tập đọc:
- Trong văn miêu tả thì vốn từ ngữ miêu tả rất quan trọng. Việc giúp học sinh tích lũy vốn từ ngữ miêu tả và sử dụng vốn từ ngữ đó một cách chính xác, hợp lý là vấn đề quan trọng của mọi giáo viên. Trong các bài tập đọc thuộc thể loại văn miêu tả thì số lượng từ miêu tả rất phong phú, cách sử dụng rất sáng tạo. sách Tiếng việt 4 theo chương trình mới thì các loại bài tập đọc lại được biên soạn theo tuần, theo chủ điểm. Thường thì ứng với mỗi chủ điểm là các dạng Tập làm văn mà các em đang học. Vì vậy thông qua các bài tập đọc tôi giúp các em chỉ ra các từ ngữ miêu tả hay, đã được chọn lọc, gọt giũa. Cách sử dụng nghệ thuật của tác giả chọn một vài trường hợp đặc sắc để phân tích kỹ giúp học sinh thấy được sự sáng tạo của các nhà văn khi dùng chúng.
+ Ví dụ 1: Khi dạy bài: “Sầu riêng” Tiếng việt 4 – tập 2/33:
Khi phân tích đoạn 1, tôi giúp các em hiểu rằng để tả hương vị đặc biệt của quả sầu riêng tác giả đã sử dụng các điệp từ: “thơm mùi thơm”, “béo cái béo”, “ngọt cái vị ngọt”.
Khi phân tích đoạn 3 tôi giúp các em nhận thấy tác giả sử dụng hàng loạt các từ ngữ đã được chọn lọc, nghệ thuật: so sánh.
“Thân nó khẳng khiu, cao vút, cành ngang thẳng đuột – Lá nhỏ xanh vàng, hơi khép lại tưởng như lá héo.”
Qua đó, tôi giúp học sinh hiểu rằng người ta có thể mượn hình ảnh để ca ngợi một hình ảnh khác (mượn cái không đẹp của cây sầu riêng để tăng thêm hương vị của trái sầu riêng)
+ Ví dụ 2: Khi dạy đến bài “Hoa học trò” Tiếng việt 4 – Tập 2/43. Trong phần tìm hiểu bài tôi giúp các em cảm nhận được cái hay, cái độc đáo qua cách dùng từ của Xuân Diệu.
Để giúp người đọc cảm nhận được số lượng hoa phượng ra nhiều và rất đẹp, ông đã sử dụng một loạt các điệp từ, điệp ngữ để diễn tả điều đó:
“Phượng không phải là một đóa, không phải vài cành. Phượng đây là cả một loạt, cả một vùng, cả một góc trời đỏ rực. Mỗi hoa chỉ là một phần tử của cái xã hội thắm tươi, người ta quên đóa hoa, chỉ nghĩ đến cây, đến hàng, đến những tán hoa lớn xòe ra như muôn ngàn con bướm thắm đậu khít nhau”.
 Để giúp học sinh hiểu khi quan sát cây cối người ta cần phải phối hợp nhiều giác quan.
 	Tả lá phượng tác giả viết:
 	“Lá xanh um, mát rượi, ngon lành như lá me non.”
Chỉ bằng một câu nhưng tác giả đã sử dụng tới ba giác quan: mắt (xanh um), khứu giác (mát rượi), vị giác (ngon lành).
 	Tóm lại: Ta thấy các từ ngữ miêu tả trong các bài tập đọc rất đa dạng và phong phú, chúng được sử dụng rất hay, sinh động, gây ấn tượng. Cách sử dụng các biện pháp nghệ thuật trong các bài Tập đọc cũng rất là sáng tạo. Bằng cách này tôi đã giúp học sinh tích lũy thêm vốn từ và học cách sử dụng chúng, đồng thời thông qua các bài Tập đọc tôi cũng giúp các em hiểu thêm rằng để một bài băn miêu tả hay thì cần phải sử dụng các biện pháp nghệ thuật hợp lý.
b, Dạy Tập làm văn thông qua môn Luyện từ và câu:
 	 - Mục tiêu chính của luyện từ và câu là giúp học sinh mở rộng vốn từ; cách sử dụng từ chính xác, cách viết câu đủ ý.
 	 Khi dạy về các nội dung mở rộng vốn từ theo từng chủ điểm, tôi giúp học sinh hiểu rõ nghĩa các từ ngữ, các thành ngữ, các tục ngữ thuộc chủ điểm đó. Từ đó sẽ giúp các em sử dụng các từ ngữ đó chính xác, hợp lý.
 	 - Để tích lũy vốn từ cho học sinh tôi cho học sinh tìm thêm các từ đồng nghĩa, từ gần nghĩa, từ trái nghĩa.
Ví dụ: Bên cạnh tính từ “đỏ” dùng để miêu tả hoa hồng (hoa phượng) còn có nhiều từ ngữ khác như: đỏ rực, đỏ tươi, đỏ thẫm, đỏ chót, đỏ như son, đỏ như lửa tùy từng sự vật mà học sinh có thể lựa chọn nên dùng từ ngữ nào cho phù hợp..
Trong các tiết Luyện từ và câu có nội dung về ngữ pháp, ngoài việc dạy các em cách viết câu đúng, tôi luôn tìm cách dạy các em cách viết câu văn có hình ảnh. Trong tất cả các bài tập dùng từ đặt câu, tôi luôn đặt một câu văn đủ ý bên cạnh một câu văn khác đủ ý nhưng có hình ảnh để các em so sánh.
Ví dụ: Tả hình dáng của một cây bàng cổ thụ, tôi đưa ra hai câu: 
- Câu 1: Thân cây to, cao.
- Câu 2: Thân cây to cao nhìn xa như một chiếc ô lớn khổng lồ.
Tôi cho học sinh nhận xét xem câu nào hay hơn (100% học sinh trả lời là câu 2 hay hơn vì nó tạo cho người đọc hình ảnh rất cụ thể nó to, cao đến chừng nào
Tóm lại: Với biện pháp này, tôi đã rèn cho học sinh kỹ năng viết câu văn có hình ảnh, đủ ý.
c, Dạy Tập làm văn thông qua môn chính tả:
 	 - Như ở phần thực trạng tôi đã trình bày, bài văn của các em bị sai lỗi chính tả rất nhiều, điều đó gây khó chịu cho người đọc. vì vậy trong tất cả các tiết chính tả, tôi luôn chú ý rèn cho các em có ý thức viết đúng chính tả (đây cũng là mục tiêu của các môn Chính tả).
 	- Ngoài ra thông qua giờ chính tả, tôi cũng giúp các em tích lũy thêm vốn từ ngữ miêu tả và cách sử dụng chúng.
+ Ví dụ 1: Khi dạy bài chính tả tuần 11 Tiếng việt 4 – Tập 1
 	Thông qua bài tập: “Điền vào chỗ s/x”.
 	Sau khi học sinh thực hiện xong yêu cầu chính, tôi gọi học sinh đọc lại: 
“Trái nhót như ngọn đèn tín hiệu
Trở lối sang mùa hè
Quả cà chua như cái đèn lồng nhỏ xíu
Thắp mùa đông ấm những đêm thâu
Quả ớt như ngọn lửa đèn dầu
Chạm đầu lưỡi – chạm vào sức nóng
 	Hỏi: Bài thơ miêu tả những loại trái cây nào? (nhót, cà chua, ớt).
- Tác giả đã sử dụng nghệ thuật gì để miêu tả các loại trái cây đó? Lấy ví dụ. (nghệ thuật so sánh: quả nhót – ngọn đèn, quả cà chua – đèn lồng, quả ớt – ngọn lửa đèn dầu.)
 Từ đó tôi chỉ cho học sinh cái hay, sáng tạo và tác dụng của biện pháp nghệ thuật nêu trên.
- Em học tập được gì khi học bài văn này? (học được cách miêu tả, cách dùng từ, sử dụng các biện pháp nghệ thuật.)
Tóm lại: Thông qua tất cả các môn học này, người giáo viên có thể khéo léo khai thác để làm giàu vốn từ ngữ cho học sinh (từ ngữ miêu tả) và giúp học sinh biết cách sử dụng chúng một cách hợp lý. Xong do đặc trưng của môn học, mỗi giờ học chỉ thiên về một mặt nào đó, nó chỉ hỗ trợ để học sinh học tốt hơn phân môn Tập làm văn. Vì thế người giáo viên không thể lạm dụng để biến nó thành một giờ dạy Tập làm văn chính.
 8. Giải pháp thứ tám: Rèn kỹ năng tự kiểm tra đánh giá khả năng của mình và của bạn:
Đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học là tư duy cụ thể. Do đó trong giảng dạy, giáo viên cần đưa ra những ví dụ cụ thể để học sinh hình dung, hiểu rõ cách làm. Vì vậy trong các giờ trả bài viết, sau khi nhận xét và hướng dẫn học sinh chữa lỗi, tôi chọn những bài văn hay, đạt điểm cao của học sinh trong lớp để biểu dương, sau đó đọc cho cả lớp cùng nghe. Đọc xong, tôi đặt ra một số câu hỏi để các em trả lời. 
 Ví dụ:
- Bài làm của bạn hay ở chỗ nào? Sáng tạo ở chỗ nào?
- Em học tập được những gì từ bài làm của bạn?...
 	Trả lời đúng các câu hỏi của giáo viên đặt ra là học sinh đã học tập được chính bạn của mình.
 	 Ngoài ra trong quá trình dạy học, tôi tích lũy được rất nhiều những bài văn hay của học sinh trong các năm học trước, tôi đọc cho các em nghe rồi cùng các em phân tích cái hay, cái cần học tập trong từng bài văn.
 	Ngoài các biện pháp trên, tôi khuyến khích các em lập sổ tay văn học và hướng dẫn các em cách sử dụng. Sổ tay văn học để ghi những câu văn hay, giàu hình ảnh, các câu văn sử dụng các biện pháp nghệ thuật đặc sắc mà các em đọc được trong sách báo, sách tham khảo, trong cuộc sống hàng ngày và trên các phương tiện thông tin đại chúng. Mỗi ngày một câu, mười ngày mười câu cứ như vậy vốn từ ngữ của các em sẽ ngày càng giàu lên. 
 	Tóm lại: Việc giúp các em tự đánh giá các bài văn của mình của bạn và không ngừng tích lũy vốn từ sẽ giúp các em học tốt hơn phân môn Tập làm văn nói chung và kiểu bài miêu tả cây cối nói riêng.
PHẦN C: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
I. Kết quả đạt được:
 	Sau một thời gian nghiên cứu đề tài, áp dụng trực tiếp vào lớp 4E – Trường Tiểu học Tòng Bạt do tôi làm chủ nhiệm, tôi nhận thấy các em bắt đầu có hứng thú và đam mê với phân môn Tập làm văn. Giờ học diễn ra nhẹ nhàng và sinh động hơn. Các em đã chủ động, tự giác trong việc hình thành kiến thức. Vốn từ ngữ miêu tả của các em ngày càng phong phú hơn cả về số lượng lẫn chất lượng. Cách sử dụng từ của các em chính xác hơn. Trong khi viết văn các em đã biết cách sử dụng các biện pháp nghệ thuật như so sánh, nhân hóa,các từ láy,các điệp từ Điều này đã được chứng minh qua điểm các bài thi định kỳ ngày một nâng cao về chất lượng. Cụ thể, tôi ra một đề bài kiểm tra lấy kết quả để so sánh.
Đề bài: Hãy tả một cây mà em thích ( cây ăn quả, cây bóng mát, cây hoa, cây cảnh,).
 	 Kết quả thu được như sau:
 ( Minh chứng kèm theo: Bảng 2)
 	 Kết quả trên cho thấy những biện pháp tác động giáo dục mà đề tài nêu là có cơ sở lý thuyết và đem lại kết quả thực tiễn.
II. Kết luận
 Qua việc thực hiện đề tài: “Rèn kỹ năng làm văn miêu tả - dạng bài miêu tả cây cối cho học sinh lớp 4”, tôi nhận thấy rằng kết quả thu được không phải có ngay trong một sớm một chiều, nó là cả một quá trình.
Để có hiệu quả cao thì cả giáo viên và học sinh đều phải nỗ lực phấn đấu. Vì vậy những người giáo viên phải có biện pháp tích cực, áp dụng thường xuyên, liên tục, có như vậy mới bồi dưỡng được năng lực viết văn cho các em. Bên cạnh đó, giáo viên cần quan tâm đến mọi đối tượng học sinh trong giờ học. với học sinh trung bình, yếu thì chỉ yên cầu thì chỉ yêu cầu các em viết đúng, đủ (môû bài trực tiếp, kết bài không mở rộng). Với học sinh khá giỏi thì khuyến khích và hướng các em viết câu văn hay, bài văn sinh động (mở bài gián tiếp, kết bài mở rộng.) Điều quan trọng là người giáo viên phải thu hút được tất cả học sinh cùng tham gia hoạt động học tập.
 Đối với học sinh, để làm được một bài văn miêu tả cây cối hay, giàu hình ảnh, cảm xúc, lôi cuốn người đọc bắt buộc các em phải có được kỹ năng làm bài. (Từ quan sát, lựa chọn ý, sắp xếp ý, viết đoạn, viết bài.) Và các yêu cầu bổ trợ cho quá trình rèn luyện kỹ năng. Vì vậy ngoài giờ tập làm văn, học sinh cần có thói quen tích lũy vốn từ, trau dồi cách sử dụng nó thông qua tất cả các giờ học. Ngoài ra, học sinh có thể tìm thêm sách tham khảo, báo, truyện để đọc, điều đó cũng rất bổ ích cho việc học văn của các em.
III. Đề xuất và khuyến nghị:
 	Để kết quả của đề tài có thể được áp dụng rộng rãi và có hiệu quả, tôi xin có một số ý kiến đề xuất sau đây:
 	 Phòng Giáo dục đào tạo hàng năm cần tổ chức các phong trào thi đua viết thơ văn, sáng tác nhỏ của tuổi thơ để các em có điều kiện phát huy tài năng của mình.
 	 - Trong các kỳ hội giảng, hội thi nên khuyến khích giáo viên dạy tập làm văn để trao đổi tìm ra phương pháp hay.
 	 - Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất cho nhà trường: Trang bị những thông tin hiện đại, máy tính nối mạng Internet để giáo viên có thể tra cứu, tìm các thông tin phục vụ cho giảng dạy.
 	- Tăng cường đầu sách trong thư viện để giáo viên có đủ tư liệu tham khảo phục vụ cho giảng dạy nhất là các tạp chí: Giáo dục Tiểu học, Thế giới trong ta
 	 - Nâng cao hiệu quả các giờ chuyên môn, khuyến khích giáo viên đầu tư trao đổi kế hoạch bài học, cùng thống nhất soạn giáo án tập thể để phát huy sở trường của từng cá nhân và sức mạnh của tập thể.
 	- Hàng năm thường xuyên tổ chức cho giáo viên và học sinh đi thăm quan du lịch để nâng cao hiểu biết về cảnh vật, đất nước và con người Việt Nam.
 	Trên đây là một số kinh nghiệm ít ỏi của tôi trong viêc: “Rèn kỹ năng làm văn miêu tả - dạng bài miêu tả cây cối cho học sinh lớp 4”. Trong thực tế giảng dạy, mỗi người đều có suy nghĩ, kinh nghiệm, bí quyết nghề nghiệp riêng của mình nhằm mục đích cuối cùng là nâng cao chất lượng dạy và học.Có lẽ đề tài của tôi còn nhiều thiếu sót và hạn chế, tôi mong được các cấp trên và các bạn đồng nghiệp góp ý kiến bổ sung để kinh nghiệm dạy học của tôi thêm phong phú, hoàn thiện, góp phần nhỏ bé đưa sự nghiệp giáo dục phát triển.
 	Tôi xin cam đoan sáng kiến kinh nghiệm “Rèn kỹ năng làm văn miêu tả - dạng bài miêu tả cây cối cho học sinh lớp 4” là do tôi nghiên cứu, viết và thực hiện đối với học sinh lớp 4E trường Tiểu học Tòng Bạt, không sao chép .Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
CÁC MINH CHỨNG
BẢNG 1: BẢNG ĐIỀU TRA TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP
Tổng số học sinh
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
35 học sinh
SL
%
SL
%
SL
%
13
37,1
18
51,5
4
11,4

BẢNG 2: BẢNG ĐIỀU TRA SAU KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP
Năm học 2022 -2023
Tổng số học sinh
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
Trước khi thực hiện
35
SL
%
SL
%
SL
%
13
37,1
18
51,5
4
11,42 
Sau khi thực hiện
35
25
71,5
10
28,5
0
0

TÀI LIỆU THAM KHẢO ĐỂ VIẾT SÁNG KIẾN
- Sách Tiếng việt lớp 4 (Tập 1 + Tập 2)
- Sách thiết kế bài giảng lớp 4 (Tập 1 + Tập 2)
- 207 đề và bài văn tiểu học (Nhà xuất bản Đại học Sư phạm).
- Những bài văn mẫu lớp 4 (Nhà xuất bản văn hóa – thông tin.)
- Cuốn: “Giải đáp 88 câu hỏi về giảng dạy Tiếng việt ở bậc Tiểu học.
- Tạp chí giáo dục Tiểu học số 89 tháng 4/2004 bài: “Diễn đàn về chỉ đạo giảng dạy môn Tiếng việt ở Tiểu học.”
- Thế giới quanh ta số 185 xuất bản tháng 5 năm 2004 bài: “Hỏi đáp về Tập làm văn lớp 4”.