Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kĩ năng viết văn miêu tả cho học sinh Lớp 4

thức, suy nghĩ, tình cảm, thái độ trực tiếp của người miêu tả và của mọi người nói chung đối với đối tượng miêu tả.
Nhóm bài tập viết đoạn, bài là những bài tập khó nhất, đòi hỏi sự sáng tạo nhất, yêu cầu học sinh phải vận dụng một cách tổng hợp sự hiểu biết, cảm xúc về cuộc sống, về các đối tượng được tả và các kĩ năng ngôn ngữ đã được hình thành trước đó để tạo lập được đoạn, bài. Đây là một quá trình chuyển từ ý đến lời. Giáo viên phải luyện cho học sinh diễn đạt đúng những gì muốn tả. Ý có thể được diễn tả thành những lời khác nhau. Học sinh phải biết lựa chọn cách diễn đạt có hiệu quả nhất.
Để rèn luyện kĩ năng viết văn miêu tả cho học sinh, giáo viên phải giúp học sinh xác định được mục đích của bài viết, chủ đề của bài viết và duy trì chủ đề này trong suốt bài viết để bài văn không lan man.
Thật khó khi phân định đúng, sai ở một bài văn. Mà ta đánh giá bài văn đó có hay không, có đặc sắc không? Vì thế, bài văn phải bộc lộ tình cảm chân thành, hồn nhiên của các em ở từng câu, từng đoạn của bài, và cô đọng lại ở phần kết bài. Do vậy, giáo viên cần chú ý rèn cho học sinh cách tưởng tượng, bộc lộ cảm xúc trong bài văn một cách thường xuyên, liên tục; từ tiết đầu tiên của mỗi loại bài đến những tiết xây dựng đoạn văn, tiết viết bài và cả trong tiết trả bài.
Luyện tập cách sử dụng các biện pháp tu từ, biện pháp nghệ thuật trong viết văn.
Để bồi dưỡng kĩ năng diễn đạt, học sinh sẽ thực hành một số bài tập luyện viết như: với các từ cho sẵn, viết thành câu, luyện dùng từ bằng cách sửa lỗi dùng từ; từ ý đã cho viết thành câu gợi tả, gợi cảm, viết có sử dụng biện pháp tu từ theo yêu cầu, làm các bài tập mở rộng thành phần câu để cách diễn đạt được sinh động, gợi tả, gợi cảm hơn. Giáo viên cần tiến hành theo mức độ tăng dần, bước đầu chỉ yêu cầu học sinh đặt câu đúng, sau yêu cầu cao hơn là phải đặt câu có sử dụng biện pháp so sánh, nhân hoá, có dùng những từ láy, từ ngữ gợi tả hình ảnh, âm thanh hay những từ biểu lộ tình cảm.
VD: Một học sinh tả chiếc bàn học:
Mỗi lúc học bài mệt em thường gối má lên mặt bàn để cảm nhận hương thơm dìu dịu của một người bạn thân đã cần mẫn, miệt mài cùng em giải những bài toán khó.
Miêu tả như vậy vừa sinh động, tinh tế vừa rất tình cảm và sẽ cuốn hút người đọc, người nghe.
Tuy nhiên, không phải học sinh nào cũng biết sử dụng các biện pháp nghệ thuật khi miêu tả và cũng không phải tự các em có sẵn tâm hồn văn chương như vậy. Học sinh có thể phát hiện tốt chi tiết có sử dụng biện pháp nghệ thuật gì nhưng khi viết văn lại khó vận dụng được. Giáo viên cần có biện pháp nào giúp các em? Tôi đã giúp các em bằng cách như sau:
VD: Mỗi hoa chỉ là một phần tử của cả xã hội thắm tươi; người ta quên đoá hoa, chỉ nghĩ đến cây, đến hàng, đến những tán lớn xoè ra như muôn ngàn con bướm thắm đậu khít nhau.
Cho học sinh phát hiện biện pháp nghệ thuật trong câu trên.
Nêu tác dụng của việc so sánh như vậy.
Giải thích vì sao có thể so sánh hoa phượng với muôn ngàn con bướm thắm( mà không phải một con).
Tập vận dụng so sánh tương tự: so sánh hoa phượng với hình ảnh khác theo cảm nhận của các em, hoặc so sánh loài hoa hay cây khác với hình ảnh nào đó. Chú ý giúp học sinh nhận ra những cách so sánh thú vị, giàu sức gợi tả và những so sánh không có giá trị.
Yêu cầu các em ghi chép vào sổ tay những câu văn, thơ có sử dụng hiệu quả biện pháp nghệ thuật đó.
Thực hiện nghiêm túc tiết trả bài tập làm văn:
Kĩ năng TLV trước hết được chia thành kĩ năng nói, kĩ năng viết. Ở lớp đầu cấp, khẩu ngữ của các em phát triển hơn còn kĩ năng viết mới được hình thành nên bị ảnh hưởng của khẩu ngữ, các em nói thế nào, viết thế ấy, mắc các lỗi được tính vào lỗi vi phạm phong cách. Về sau, kĩ năng viết sẽ phát triển và sẽ ảnh hưởng tích cực trở lại với khẩu ngữ. Lên lớp 4,5 kĩ năng viết ngày càng phát triển. TLV có vai trò hàng đầu trong việc phát triển kĩ năng này. Đặc biệt, khi học viết văn miêu tả, học sinh lớp 4 bước đầu được học diễn đạt lưu loát, giàu hình ảnh.
Mặt khác, sự liên kết nội dung là liên kết bên trong khó nhận thấy, nhiều người thường chú ý đến hình thức ngôn từ mà không coi trọng đến lôgic của các ý trong bài. Trong khi chữa văn cho học sinh, nhiều giáo viên thường chú ý chữa lỗi chính tả, chữa lời mà không chữa ý.
Người giáo viên cần hiểu rõ mục tiêu của tiết trả bài để thực hiện một cách nghiêm túc, kĩ lưỡng, tránh làm “lấy lệ”, không thể qua loa, đại khái. Muốn làm được như vậy, giáo viên phải tiến hành như thế nào?
Chuẩn bị:
Chấm bài thật kĩ, thấy rõ ưu, nhược điểm của từng bài viết; chữa lỗi tiêu biểu cần khắc phục ngay cho các em.
Ghi lại các lỗi của học sinh theo từng loại: Lỗi chính tả, lỗi dùng từ, lỗi đặt câu, lỗi diễn đạt,; Ghi lại các từ, câu, đoạn văn hay.
Thống kê và phân loại bài theo điểm. Nhận xét chung về ưu, nhược điểm trong bài viết của học sinh.
Trong giờ trả bài:
Đây là tiết học thực hiện nhóm bài tập kiểm tra điều chỉnh. Giáo viên yêu cầu học sinh đọc lại đoạn đã viết, tự kiểm tra đối chiếu với mục đích yêu cầu đặt ra lúc đầu để tự đánh giá, sửa chữa bài viết của mình. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh xem xét cả nội dung và hình thức diễn đạt. Có thể phải cho học sinh luyện viết lại đoạn, bài.
Tiến hành đúng như quy trình đã hướng dẫn (Linh hoạt về thời gian thực hiện các bước, hình thức tổ chức sửa lỗi như thảo luận nhóm, tuỳ theo kết quả bài viết của học sinh).
Lưu ý: Học sinh phải thấy được lỗi trong bài văn của mình và của bạn; sửa được lỗi đó và ghi nhớ nó; hiểu rõ và có nhu cầu học hỏi những từ, câu, đoạn văn hay, giàu hình ảnh và sức gợi tả. Tôi muốn nhấn mạnh rằng: Trước khi cho học sinh học hỏi những từ, câu, đoạn văn hay cần lưu ý cho các em đọc lên (thành tiếng và đọc thầm) một cách diễn cảm thì tất cả các em mới cảm nhận được sự thú vị của cái hay đó.
Tuy nhiên, ta cũng không nên đòi hỏi quá cao ở học sinh. Tuỳ vào đối tượng học sinh mà đặt ra các em sửa lỗi hay học từ, câu, đoạn hay ở mức độ nào. Giáo viên cần kiên trì, bền bỉ, không thể nóng vội, kịp thời ghi nhận những tiến bộ của học sinh dù là nhỏ nhất.
Do vậy, khi học sinh biết viết văn miêu tả và viết được hay là khi các em đã bước đầu hiểu được đặc điểm của văn miêu tả, biết cách quan sát đối tượng, tích luỹ được vốn từ miêu tả nhất định, biết xây dựng đoạn văn mở bài, thân bài, kết bài; cách diễn đạt và xây dựng bố cục bài văn; biết cách tưởng tượng và sử dụng các biện pháp tu từ, biện pháp nghệ thuật trong viết văn; được sửa lỗi kĩ lưỡng sau mỗi bài viết. Từ đó, các em viết bài dễ dàng hơn, thích thú hơn, có cảm xúc hơn, chất lượng bài viết được nâng cao.
Thực hiện dạy học theo quan điểm tích hợp và giáo dục bảo vệ môi trường
Dạy văn miêu tả đòi hỏi sự nhiệt huyết của giáo viên rất cao thì mới thấy được sự tiến bộ của học sinh, mới khơi gợi được ở các em niềm say mê, thích thú. Các em không chỉ viết tốt bài theo đề giáo viên yêu cầu mà còn có nhu cầu miêu tả những đối tượng yêu thích khác. Không chỉ trong tiết TLV mới dạy học sinh học viết văn, ta còn hướng dẫn các em trong các tiết học khác của môn Tiếng Việt như dạy các em cảm thụ trong giờ Tập đọc, dạy dùng từ, đặt câu trong tiết LTVC, kích thích nhu cầu miêu tả một đồ vật nào đó trong khi tiếp xúc trò chuyện, hay các giờ ngoại khoá. Trong một lần hướng dẫn các em xếp hàng vào lớp, bất chợt tôi nhìn thấy cây bằng lăng giữa sân trường ở bông hoa đầu tiên. Tôi hỏi các em:
Sân trường hôm nay có điều gì vừa mới, vừa lạ và rất đẹp? Các em quan sát nhanh và đều nhận thấy điều tôi muốn hỏi.
Bông hoa ấy đẹp như thế nào và cho em cảm xúc gì? Các em rất hào hứng nói lên suy nghĩ của mình.
Tôi giáo dục ý thức bảo vệ cây xanh bằng cách hỏi các em như sau:
Bông hoa đẹp thế kia, em có nên ngắt để tặng một người em yêu quý không? Vì sao?
Như vậy, trong một thời điểm ngắn, tôi đã đạt được nhiều mục đích: Các em xếp hàng nhanh mà không căng thẳng; Kích thích các em phát triển khả năng quan sát, nhận xét tinh tế, khả năng dùng ngôn ngữ để diễn đạtTrong khoảng thời gian sau đó, tôi tin rằng nhiều em còn suy nghĩ và vận dụng vốn từ của mình để tả về bông hoa đó theo cảm nhận riêng.
Bên cạnh đó, dạy học tích hợp với các môn học khác làm giàu vốn sống, vốn hiểu biết của các em. VD: Thông qua học về chủ đề “ Thực vật và động vật” của môn Khoa học, học sinh có thêm hiểu biết về đặc điểm một số loài thực vật, động vật, hiểu được cách chăm sóc và ích lợi của chúng. Vì vậy, khi làm bài văn miêu tả( cây cối, con vật), các em sẽ tả cặn kẽ, sinh động và thể hiện tình cảm của mình một cách chân thật hơn.
Khen ngợi, động viên kịp thời
Để kích thích học sinh học tập nói chung, học văn miêu tả nói riêng, không nhất thiết giáo viên luôn tặng điểm 9, 10 mà hãy dành cho các em những lời khen thích đáng. Các em sẽ phấn khởi, tự tin hơn và phát huy được khả năng tiềm tàng của bản thân, từ đó loại bỏ được những lo âu, tự ti cố hữu.
Trên đây là một số biện pháp mà tôi đã áp dụng tương đối thành công khi dạy văn miêu tả cho học sinh lớp 4 do tôi chủ nhiệm.
IV. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
Mục đích thực nghiệm
Trao đổi với đồng nghiệp về biện pháp, phương pháp giảng dạy có hiệu quả.
Đánh giá kết quả quá trình nghiên cứu, mặt tích cực, hạn chế thông qua việc học một tiết TLV miêu tả của học sinh.
Phương pháp thực nghiệm
Phương pháp gợi mở, vấn đáp
Phương pháp thực hành.
3. Nội dung thực nghiệm
Thiết kế bài dạy:
LUYỆN TẬP MIÊU TẢ CÂY CỐI
Đề 1: Hãy tả một cây ở trường gắn với nhiều kỉ niệm của em. Đề 2: Hãy tả một cây do chính tay em vun trồng.
Đề 3: Em thích loài hoa nào nhất? Hãy tả loài hoa đó.
I. Mục đích- yêu cầu
Lập được dàn ý sơ lược bài văn tả cây cối nêu trong đề bài.
Dựa vào dàn ý đã lập, bước đầu viết được các đoạn thân bài, mở bài, kết bài cho bài văn tả cây cối xác định. HS khá, giỏi mở bài theo cách gián tiếp, kết bài theo cách mở rộng.
Có ý thức chăm học, có ý thức bảo vệ, chăm sóc cây cối.
II. Chuẩn bị:
Tranh ảnh một số cây
Tổ chức cho học sinh quan sát một số cây bóng mát, cây hoa hoặc cây ăn quả ở khu vực trường học. Giáo viên hướng dẫn các em quan sát và miêu tả theo trình tự hợp lí.
III. Các hoạt động dạy- học
1. Kiểm tra bài cũ:
Yêu cầu học sinh nhắc lại cấu tạo bài văn miêu tả cây cối.
Kiểm tra sự chuẩn bị bài ghi nội dung quan sát của các em.
2. Bài mới: a. Giới thiệu bài: Giới thiệu trực tiếp
b. Các hoạt động
Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh hiểu yêu cầu đề bài
Yêu cầu HS đọc yêu cầu của đề.
GV gạch dưới những từ quan trọng.
Lưu ý HS: Chọn tả một cây thực sự đã quan sát, đã từng chăm sóc hoặc có tình cảm, kỉ niệm với cây đó.

Cả lớp đọc thầm
HS nêu các từ ngữ quan trọng ở từng đề bài.
HS khác nhận xét, bổ sung.

GV treo tranh một số tranh, ảnh về một số cây quen thuộc cho học sinh quan sát.
Gọi HS giới thiÖu trước lớp về cây mình định tả.
+ GV có thể gợi ý:
Em có kỉ niệm gì với cây đó?(Đề 1)
Em đã vun trồng như thế nào? Quá trình phát triển của nó ntn? (Đề 2)
Vì sao em thích loài hoa đó?(Đề 3)
Gọi HS nối tiếp đọc gợi ý SGK.
GV nhắc HS lËp dàn ý trước khi viết bài.
Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh viết bài
Lưu ý HS: Sử dụng các giác quan để quan sát, khi viết nên sử dụng các biện pháp nghệ thuật để miêu tả, thể hiện được cảm xúc...
Khuyến khích HS khá, giỏi mở bài theo cách gián tiếp, kết bài theo cách mở rộng.
Gv quan sát, hướng dẫn học sinh yếu.
Gọi HS đọc bài.
GV và HS nhận xét, khen ngợi những bài, ý hay, những phát hiện thú vị, những bài thể hiện tốt tình cảm với cây và ý thức bảo vệ cây xanh.
Củng cố- dặn dò:
Cho HS có bài viết tốt đọc lại bài.
HS quan sát.
HS nối tiếp giới thiệu.-HS khác bổ sung.
HS đọc
HS lËp dàn ý rồi viết bài vào vở.
1 vài HS K – G đọc bài viết của mình trước lớp.
Lớp lắng nghe, nhận xét.
HS khác nhắc lại điểm lưu ý khi viết bài văn miêu tả cây cối.
GV nhận xét kĩ năng viết của học sinh, tuyên dương HS có bài viết tốt.
Dặn chuẩn bị bài kiểm tra viết.
Kết quả thực nghiệm
Cuối tiết dạy, tôi thu bài học sinh đã viết để chấm khảo sát. Kết quả thu được: Tổng số 20 bài.
Số học sinh tả theo đúng trình tự: 18/20; bài viết mạch lạc, rõ ràng: 17/20; viết được mở bài gián tiếp hoặc kết bài mở rộng: 12/20; bài văn giàu hình ảnh, cảm xúc tốt: 10/20.
Sau tiết kiểm tra, tôi chấm bài và nhận được kết quả như sau:
- Lớp 4C:
Số bài
Điểm 9-10
Điểm 7-8
Điểm 5-6
Điểm dưới 5
20
2 em- 10%
8 em- 40%
9 em- 45%
1 em- 5%
- Lớp 4D do tôi giảng dạy:
Số bài
Điểm 9-10
Điểm 7-8
Điểm 5-6
Điểm dưới 5
20
4 em- 20%
11 em- 55%
4 em- 20%
1 em- 5%
Nhận xét:
Qua một quá trình lao động, tìm tòi sáng tạo để thực hiện từng giờ môn Tập làm văn một cách bài bản, có kế hoạch. Tôi nhận được một số kết quả như sau.
a/ Mặt mạnh: Tôi nhận thấy ngoài nhiệm vụ chính là biết làm một bài văn, học sinh được chủ động, tự do thể hiện cái “tôi” của mình một cách rõ ràng bộc bạch cái riêng của mình một cách trọn vẹn. Dạy Tập làm văn là dạy các em tập suy nghĩ riêng, tập sáng tạo, tập thể hiện trung thực con người mình qua từng bài học cụ thể.
Qua đánh giá tôi thấy đa số các em làm bài đạt yêu cầu, một em do sai vài lỗi chính tả và trình bày chưa đúng yêu cầu nên bị điểm dưới trung bình.
b/ Mặt hạn chế:
Thời gian làm bài không dài( khoảng 30- 25 phút), nên các em khi viết bài luôn mang tâm trạng vội vàng, sợ hết giờ. Vì vậy, các em chưa có sự chọn lựa, trau truốt từ ngữ, câu văn, nên phần nào hạn chế hiệu quả của bài viết.
Phần III. KẾT LUẬN
Như vậy, dạy học sinh viết văn miêu tả có một ý nghĩa to lớn vì nó có cả các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển.
Phân môn Tập làm văn là một phân môn thực hành và giàu sức sáng tạo cá nhân. Có nhiều cách để viết bài văn miêu tả và cũng có nhiều biện pháp để dạy văn miêu tả. Trên cơ sở kinh nghiệm của giáo dục, mỗi giáo viên đều có những cách thức dạy học riêng nhằm thực hiện tốt nội dung chương trình đã quy định.
Tuy nhiên, để thành công khi dạy văn miêu tả, mỗi giáo viên đều phải thực hiện tốt các yêu cầu sau:
Nắm chắc mục tiêu môn học, bài học.
Luôn tìm tòi, trau dồi kiến thức và trình độ hiểu biết.
Linh hoạt trong phương pháp giảng dạy.
Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học.
Luôn thực hiện quan điểm tích hợp trong dạy học.
Phối hợp với các hoạt động ngoài giờ để tích luỹ vốn hiểu biết và bồi dưỡng tâm hồn giàu cảm xúc của các em.
Luôn kiểm tra, đánh giá mức độ và kịp thời ghi nhận sự tiến bộ của học sinh.
Chuyển sự đánh giá kết quả học tập của giáo viên thành kĩ năng tự đánh giá của học sinh.
Trên đây là một số kinh nghiệm của cá nhân tôi. Rất mong được sự chỉ dẫn, góp ý của đồng nghiệp. Qua đây, cho phép tôi được gửi lời cảm ơn Ban giám hiệu, các đồng chí trong Hội đồng nhà trường và học sinh khối 4 của trường đã tạo điều kiện tốt nhất, hỗ trợ giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Tháng 3 năm 2010
Nội dung
Trang
Phần I: Mở đầu
I.	Lí do chọn đề tài
4

Mục đích nghiên cứu
Nhiệm vụ nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
5
6
Phần II: Nội dung
7
I.	Tìm hiểu mục tiêu, nội dung dạy học văn miêu tả lớp 4

II.	Thực trạng dạy học văn miêu tả lớp 4
10
III.	Một số biên pháp dạy viết văn miêu tả cho học sinh lớp 4
14
IV.	Thực nghiệm sư phạm
25
Phần III: Kết luận
28