Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kĩ năng viết câu văn miêu tả có hình ảnh cho học sinh Lớp 4

 độ chuyên môn cho bản thân, nâng cao chất lượng dạy -học văn miêu tả ở lớp 4 cho học sinh Tiểu học.
Mục đích nghiên cứu
Giúp học sinh lớp 4 viết văn miêu tả hay, sinh động, giàu hình ảnh và sáng tạo trong mỗi bài văn.
Giúp giáo viên có nhiều kinh nghiệm và kiến thức khi hướng dẫn học sinh viết văn miêu tả nói chung .
Nghiên cứu và đưa ra các biện pháp nhằm giúp học sinh “Rèn kỹ năng viết câu văn miêu tả có hình ảnh cho học sinh lớp 4” để áp dụng vào thực tiện giảng dạy ở trường Tiểu học nói riêng và ngành giáo dục nói chung.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Tìm hiểu mục tiêu, nội dung dạy - học viết văn miêu tả có hình ảnh cho học sinh lớp 4.
Thực trạng dạy - học viết văn ở lớp 4.
Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Qua kết quả học tập về viết văn miêu tả có hình ảnh của học sinh từ những năm học trước. Từ đầu năm học 2020 - 2021, tôi đã chú ý tìm hiểu về khả năng viết văn miêu tả có hình ảnh , tôi nhận thấy rất nhiều học sinh chưa sáng tạo trong cách viết hay thậm chí là viết theo khuôn mẫu. Chính vì thế mà tôi đã đi sâu vào tìm hiểu và mạnh dạn chọn viết sáng kiến kinh nghiệm về “Rèn kỹ năng viết câu văn miêu tả có hình ảnh cho học sinh lớp 4 ”
Đối tượng nghiên cứu của tôi là học sinh lớp 4.
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu lý luận: Đọc các tài liệu giáo dục có liên quan đến tâm lí học sinh, tài liệu, sách giáo khoa, sách giáo viên, sách tham khảo liên quan đến nội dung nghiên cứu.
Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế và thu thập thông tin.
Phương pháp thể nghiệm: Dạy thể nghiệm trên lớp và đánh giá kết quả sau quá trình thể nghiệm.
Phương pháp thực nghiệm giáo dục: Kiểm nghiệm tính khả thi của đề tài và tác dụng của những ý kiến đề xuất về dạy viết văn theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh.
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Cơ sở lí luận
Lên lớp 4, các em mới bắt đầu học cách lập dàn ý, dựng đoạn và viết thành bài văn hoàn chỉnh. Hơn nữa, khả năng ngôn ngữ của các em còn hạn chế. Mỗi bài văn miêu tả hay lại đòi hỏi khả năng tưởng tượng và sử dụng ngôn ngữ diễn đạt thật sinh động. Thực tế cho thấy, đa số học sinh lớp 4 viết văn miêu tả chưa hay hoặc sắp xếp ý còn lộn xộn, lủng củng, hình ảnh trong bài văn chưa gợi tả, ít liên tưởng hoặc chỉ là sao chép một cách sống sượng bài văn mẫu. Vậy nguyên nhân tại đâu? Đó là điều trăn trở của tôi cũng như các giáo viên khác trong khối. Chính vì vậy, trong quá trình giảng dạy, tôi đã luôn tìm tòi, tham khảo tài liệu, trao đổi với đồng nghiệp để nắm bắt những phương pháp tối ưu nhất .
Mỗi bài văn miêu tả là sự kết tinh của những nhận xét tinh tế, là sự đúc kết việc tiếp thu và vận dụng những kiến thức đã học. Đọc một số bài văn của học sinh, ta có thể thấy ngay được kết quả của việc dạy và học.
Cơ sở thực tiễn
Nhận thấy được sự tiến bộ rõ nét nhờ các hình ảnh để xây dựng viết bài văn miêu tả mà bản thân tôi đã không ngừng tìm tòi và trau dồi kiến thức để hướng tới viết biện pháp này. Hơn nữa trong quá trình dạy học tôi thấy phần viết văn miêu tả có hình ảnh chiếm tương đối nhiều của phân môn tập làm văn lớp 4, nhưng thực tế việc dạy và học viết văn chưa dạt được kết quả cao.
Một số học sinh còn chậm, nhút nhát, kĩ năng viết còn hạn chế, chưa có thói quen đọc và tìm hiểu kĩ yêu cầu đề bài, dẫn tới thường nhầm lẫn giữa các dạng văn, lựa chọn hình ảnh chưa bám sát vào yêu cầu bài để tìm câu văn phù hợp để viết bài. Một số em tiếp thu bài một cách thụ động, ghi nhớ bài còn máy móc nên còn chóng quên cách chắt lọc các hình ảnh hay , vì thế phải có phương pháp khắc sâu kiến thức.
Thực trạng nội dung của biện pháp
Thuận lợi:
+ Học sinh có đủ sách giáo khoa, vở bài tập, đồ dùng học tập phục vụ cho môn học.
+ Đa số học sinh ham học hỏi, tìm tòi, khám phá cái mới.
+ Giáo viên và học sinh cơ bản hiểu nhau.
+ Đa số phụ huynh học sinh quan tâm đến việc học tập của con em họ.
+ Nhà trường quan tâm, tạo điều kiện và có cơ sở vật chất đầy đủ.
Tồn tại:
Phần nhiều học sinh chưa nắm chắc những kiến thức cơ bản về viết văn miêu tả.
+ Học sinh chưa biết xác định dạng bài. Các em chưa có kĩ năng tìm hiểu từ thực tế đến cách viết vào bài.
+ Chưa biết sắp xếp ý, bố cục cho bài văn.
Nguyên nhân hạn chế
Giáo viên chưa khơi gợi được sự ham học, yêu thích miêu tả đồ vật, con vật, cây cối,...xung quanh, chưa tạo được động cơ học văn miêu tả ở các em.
Các em chưa hiểu rõ đặc điểm cơ bản của văn miêu tả, chưa phân biệt được sự khác biệt giữa văn bản miêu tả với các kiểu bài văn khác.
Khả năng quan sát và lựa chọn hình ảnh để quan sát và miêu tả chưa tinh tế.
Vốn từ miêu tả còn nghèo nàn. Chưa có thói quen tích luỹ các từ ngữ gợi tả.
Kĩ năng lựa chọn từ ngữ, dùng từ, đặt câu, viết đoạn văn, kĩ năng diễn đạt,còn hạn chế. Các em chưa biết cách sắp xếp ý khi viết bài, bố cục thiếu rõ ràng, chưa khoa học.
Không có thói quen sử dụng các biện pháp so sánh, nhân hoá khi viết văn.
Khả năng giao cảm với đối tượng miêu tả còn hạn chế; cảm xúc, tình cảm không tự nhiên, có sự gượng ép.
Trong tiết trả bài, học sinh chưa được sửa lỗi và tự sửa lỗi kĩ, đầy đủ; các em cảm thấy nặng nề, thất vọng về bài viết của mình.
Các em chưa thực sự cảm thấy yêu môn học.
Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề
Thứ nhất: Tạo động cơ học văn miêu tả ở học sinh bằng nhiều kỹ năng khi học môn tập làm văn
Đó là các kỹ năng phân tích đề, tìm ý và lựa chọn ý, kỹ năng lập dàn ý, viết đoạn và liên kết đoạn.
Nhiệm vụ của phân môn tập làm văn bậc tiểu học, mở rộng vốn sống, rèn luyện tư duy, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mĩ, hình thành nhân cách cho học sinh. Trong đó, học văn miêu tả góp phần phát triển tư duy hình tượng của trẻ được rèn luyện phát triển nhờ các biện pháp so sánh, nhân hoá,khi miêu tả. Nhưng làm thế nào để thực hiện được nhiệm vụ trên mà
không biến các em thành những “thợ” viết văn? Vậy ta cần kích thích các em yêu văn và có nhu cầu viết văn.
Thứ hai: Giáo viên cần dạy học sinh viết văn miêu tả phải gắn liền với việc hình thành những kĩ năng sống khác như:
Dạy các em biết giữ gìn đồ vật, tổ chức học sinh trồng, chăm sóc và bảo vệ cây
Khi ra đề Tập làm văn, giáo viên nên chú ý đề bài yêu cầu viết về những gì gần gũi, thân thiết với học sinh, tạo ra được động cơ nói năng, kích thích các em muốn nói, viết về nội dung mà đề bài đã yêu cầu. Ví dụ:
Đề 1: Hãy tả một cây ở trường gắn với nhiều kỉ niệm của em. Đề 2: Hãy tả một cây do chính tay em vun trồng.
Đề 3: Em thích loài hoa nào nhất? Hãy tả loài hoa đó.
Đề 4: Em hãy tả 1 đồ dùng học tập mà em yêu thích nhất. Và hãy nói cho cô biết vì sao e lại yêu thích nó!
Khi học sinh đã có hứng thú học văn miêu tả, ta tiếp tục duy trì điều đó trong suốt quá trình học tập và tích cực rèn các kĩ năng khác theo yêu cầu khi viết văn.
Ngoài ra, bên cạnh yêu cầu duy trì chủ đề, để đạt mục đích giao tiếp, bài văn phải có sự phát triển, chủ đề phải được triển khai. Giáo viên cần chỉ ra các hướng cho học sinh viết bài: viết theo trình tự thời gian, không gian hay từ toàn thể đến bộ phận
Hướng dẫn học sinh cách quan sát đối tượng miêu tả, cách lựa chọn hình ảnh, nội dung miêu tả.
Quan sát đối tượng miêu tả cần chú ý:
Quan sát tổng thể đối tượng; chú ý cả trạng thái động và tĩnh; quan sát bằng tất cả các giác quan thính giác, thị giác, xúc giác,
Lựa chọn điểm đặc trưng, đặc biệt, tiêu biểu của đối tượng để quan sát thật kĩ.
Quan sát và so sánh điểm giống và khác nhau với các đối tượng khác có ở xung quanh bằng sự liên tưởng hay quan sát trước đó.
Quan sát hình ảnh, hoạt động và những tác động của đối tượng đến các sự vật xung quanh.
Ghi chép cẩn thận, đầy đủ khi quan sát.
Lựa chọn hình ảnh miêu tả và nội dung miêu tả
Căn cứ vào hình ảnh đã lựa chọn khi quan sát.
Căn cứ vào nội dung đã ghi chép.
Chọn lọc những hình ảnh, chi tiết, hoạt động đặc sắc, đặc trưng riêng, đẹp và khácbiệt của đối tượng để miêu tả chi tiết.
Lựa chọn hình ảnh, hoạt động khác của đối tượng để tả khái quát, bổ trợ tạo nên hình ảnh tổng thể về đối tượng; có thể lồng ghép các hình ảnh, sự việc gắn bó mật thiết với đối tượng.
Thứ ba: Khuyến khích học sinh cần tích luỹ vốn từ
Vốn từ được tích luỹ từ nhiều nguồn: giao tiếp hàng ngày; đọc sách, báo; xem, nghe truyền hình truyền thanh; trao đổi với bạn bè; cô giáo cung cấp;..
Ghi chép khi được nhận các từ ngữ dùng để miêu tả theo các chủ đề, cụ thể như:
+ Các từ thường dùng trong miêu tả cây cối: xanh mướt, mơn mởn; khẳng khiu; xum xuê; rực rỡ; đo đỏ;
+ Các từ thường dùng trong miêu tả đồ vật: tròn xoe, nhỏ nhắn,
+ Các từ thường dùng trong miêu tả con vật: tinh nhanh, rón rén, oai vệ,
Các từ miêu tả đó thường là những từ láy, gợi lên hình ảnh, âm thanh, để miêu tả cho sinh động.
Thứ tư: Động viên, khen ngợi học sinh có tiến bộ vượt bậc
Ngay từ đầu năm học khi nhận lớp tôi đã khảo sát đầu năm và phân loại các đối tượng học sinh để rèn kỹ năng viết văn miêu tả cho học sinh lớp 4 có hiệu quả. Phải kể đến cách đánh giá của giáo viên theo Thông tư 22/2016/TT-BGD&ĐT về sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy định đánh giá học sinh Tiểu học. Đặc biệt tôi đã coi trọng việc đánh giá thường xuyên trong quá trình học tập, rèn luyện về kiến thức, kỹ năng, thái độ và một số biểu hiện năng lực, phẩm chất của học sinh. Đánh giá thường xuyên cung cấp thông tin phản hồi cho giáo viên và học sinh nhằm hỗ trợ, điều chỉnh kịp thời, thúc đẩy sự tiến bộ của học sinh theo mục tiêu giáo dục Tiểu học.
Giáo viên dùng lời nói chỉ ra cho học sinh biết được chỗ đúng, chưa đúng và cách sửa chữa; viết nhận xét vào vở Tập làm văn của học sinh khi cần thiết, có biện pháp cụ thể giúp đỡ kịp thời.
Giáo viên quan sát học sinh có nhiều tiến bộ bài viết câu văn có hình ảnh so sánh, nhân hóa tuyên dương đọc trước lớp và treo góc học tập để các bạn trong lớp tham khảo.
Buổi họp PHHS cuối năm có phần thưởng xứng đáng cho học sinh có
nhiều tiến bộ về mọi mặt để động viên khích lệ các em.
Thứ năm: Thực hiện nghiêm túc tiết trả bài Tập làm văn
Chuẩn bị:
Chấm bài thật kĩ, thấy rõ ưu, nhược điểm của từng bài viết; chữa lỗi tiêu biểu cần khắc phục ngay cho các em.
Ghi lại các lỗi của học sinh theo từng loại: Lỗi chính tả, lỗi dùng từ, lỗi đặt câu, lỗi diễn đạt,; Ghi lại các từ, câu, đoạn văn hay.
Thống kê và phân loại bài. Nhận xét chung về ưu, nhược điểm trong bài viết của học sinh.
Trong giờ trả bài:
Đây là tiết học thực hiện nhóm bài tập kiểm tra điều chỉnh. Giáo viên yêu cầu học sinh đọc lại đoạn đã viết, tự kiểm tra đối chiếu với mục đích yêu cầu đặt ra lúc đầu để tự đánh giá, sửa chữa bài viết của mình. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh xem xét cả nội dung và hình thức diễn đạt. Có thể phải cho học sinh luyện viết lại đoạn, bài.
Tiến hành đúng như quy trình đã hướng dẫn (Linh hoạt về thời gian thực hiện cácbước, hình thức tổ chức sửa lỗi như thảo luận nhóm, tuỳ theo kết quả bài viết của học sinh).
Lưu ý: Học sinh phải thấy được lỗi trong bài văn của mình và của bạn; sửa được lỗi đó và ghi nhớ nó; hiểu rõ và có nhu cầu học hỏi những từ, câu, đoạn văn hay, giàuhình ảnh và sức gợi tả. Tôi muốn nhấn mạnh rằng: Trước khi cho học sinh học hỏi những từ, câu, đoạn văn hay cần lưu ý cho các em đọc lên (thành tiếng và đọc thầm) một cách diễn cảm thì tất cả các em mới cảm nhận được sự thú vị của cái hay đó.
Tuy nhiên, ta cũng không nên đòi hỏi quá cao ở học sinh. Tuỳ vào đối tượng học sinh mà đặt ra các em sửa lỗi hay học từ, câu, đoạn hay ở mức độ nào. Giáo viên cần kiên trì, bền bỉ, không thể nóng vội, kịp thời ghi nhận những tiến bộ của học sinh dù là nhỏ nhất.
Do vậy, khi học sinh biết viết văn miêu tả và viết được hay là khi các em đã bước đầu hiểu được đặc điểm của văn miêu tả, biết cách quan sát đối tượng, tích luỹ được vốn từ miêu tả nhất định, biết xây dựng đoạn văn mở bài, thân bài, kết bài; cách diễn đạt và xây dựng bố cục bài văn; biết cách tưởng tượng và sử dụng các biện pháp tu từ, biện pháp nghệ thuật trong viết văn; được sửa lỗi kĩ lưỡng sau mỗi bài viết. Từ đó, các em viết bài dễ dàng hơn, thích thú hơn, có cảm xúc hơn, chất lượng bài viết được nâng cao.
KẾT QUẢ VÀ ỨNG DỤNG
Giải pháp này được tôi áp dụng tại lớp 4A1 với sĩ số 35 học sinh, năm học 2020 – 2021 với kết quả thu được . Dựa vào bảng tổng hợp cho thấy được sự so sánh kĩ năng viết văn miêu tả có hình ảnh có sự thay đổi sau khi đưa biện pháp vào áp dụng.
Kết quả sau khi thực hiện biện pháp.
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Ý nghĩa của biện pháp
Trên đây là một số biện pháp mà giáo viên có thể linh hoạt áp dụng khi dạy văn miêu tả cho học sinh lớp 4. Phân môn Tập làm văn là một phân môn thực hành và giàu sức sáng tạo cá nhân. Có nhiều cách để viết bài văn miêu tả và cũng có nhiều biện pháp để dạy văn miêu tả.
Qua kết quả thực nghiệm và thực tế giảng dạy dạng bài văn viết có hình ảnh tôi thấy để tiết dạy có kết quả tốt cần thực hiện tốt các giải pháp:
Giáo viên phải tìm và thống kê các sai lầm của học sinh thường mắc phải khi học dạng văn miêu tả.
Áp dụng các phương pháp dạy khoa học, phù hợp với những sai lầm mà học sinh thường mắc phải khi viết văn miêu tả. Tăng cường luyện tập tạo thành kĩ năng trong khi viết câu văn cho học sinh, nhất là những học sinh còn chậm.
Phải giúp học sinh nắm vững các bước lập dàn ý trước khi viết.
Giúp học sinh tìm hiểu kĩ đề bài, đọc đề nhiều lần.
Những đề bài ra cho HS phải có hệ thống, tức là những đề bài đó được nâng cao mở rộng dần từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, từ quen đến lạ,... Bài văn sau phải dựa trên cơ sở của bài văn trước. Có như thế HS mới phát huy được tính sáng tạo, bồi dưỡng được năng lực tư duy cho HS.
Bài học kinh nghiệm
Giáo viên mạnh dạn đổi mới phương pháp dạy bằng nhiều hình thức cho phù hợp với đặc điểm tình hình lớp mình để đạt hiệu quả cao nhất
Quan tâm đến mọi đối tượng học sinh trong lớp nhằm bồi dưỡng cho học sinh yếu kém và học sinh khá giỏi.
Giáo viên phải kiên trì, không vội vàng, nôn nóng, luôn tin tưởng vào sự tiến bộ của học sinh để khuyến khích, động viên các em kịp thời. Đồng thời cũng phải nghiêm khắc đối với những học sinh có biểu hiện lười và tiêu cực trong học tập.
Kiến nghị
Tạo điều kiện cho giáo viên để nâng cao chuyên môn qua việc cung cấp các loại sách tham khảo và các bộ đồ dùng phục vụ việc dạy học.
Động viên kịp thời giáo viên, học sinh có thành tích kết quả cao trong giảng dạy và học tập.
Thường xuyên tổ chức đánh giá trong phương pháp dạy học để mang lại chất lượng tốt nhất cho dạy và học trong trường học.
Trên cơ sở kinh nghiệm của giáo dục, mỗi giáo viên đều có những cách thức dạy học riêng nhằm thực hiện tốt nội dung chương trình đã quy định và chuẩn bị cho chương trình GD phổ thông mới!
Lần đầu tiên tôi đưa ra biện pháp nêu trên chắc hẳn còn nhiều hạn chế. Kính mong BGK và đồng nghiệp góp ý bổ sung cho tôi tự hoàn thiện mình hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Tiếng Việt 4 (Tập 1+ 2) (Chủ biên) Nguyễn Minh Thuyết . NXB Giáo dục, 2007.
[2]. Sách giáo viên Tiếng Việt (Tập 1 +2) (Chủ biên) Đặng Thị Lanh. NXB Giáo dục, 2007.
[3]. Vở bài tập Tiếng Việt (Tập 1+ 2) (Chủ biên) Đặng Thị Lanh [4]. Những bài làm văn mẫu 4 (Chủ biên) Trần Thị Thìn.
TP. Bắc Giang, ngày 12 tháng 10 năm 2022
XÁC NHẬN CỦA NHÀ TRƯỜNG HIỆU TRƯỞNG
NGƯỜI VIẾT
Nguyễn Bích Phượng