Sáng kiến kinh nghiệm Rèn đọc đúng cho học sinh Lớp 4

y ngay từ bước đầu giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách nhận biết thể thơ tìm ra nhịp thơ phổ biến từ đó có cách ngắt giọng phù hợp.
          Ví dụ :Thơ lục bát thể thơ phổ biến là 2/4 và 4/4. Vì vậy khi đọc bài thơ 
“Mẹ ốm - Trần Đăng Khoa” học sinh cần phải biết phát hiện và ngắt đúng nhịp thơ. Hoặc trong thể thơ thất ngôn thì thể thơ phổ biến là 4/3 như bài “Đoàn thuyền đánh cá” của nhà thơ  “Huy Cận”.
          Thể thơ có thể được ngắt rất linh hoạt tùy thuộc vào ý nghĩa ngữ pháp của mỗi dòng thơ, câu thơ, đặc biệt là trong thể thơ tự do học sinh khó có thể tìm ra nhịp thơ phổ biến vì vậy cần có sự hướng dẫn gợi mở của giáo viên.
           * Ngắt giọng biểu cảm:
           Thông qua hiểu nội dung, cảm thị bài sâu sắc giáo viên hướng dẫn học sinh cách ngắt nhịp biểu cảm tạo cho người nghe sự tập trung chú ý và góp phần tạo nên hiệu quả nghệ thuật cao hơn trong văn bản.
           Ví dụ: câu thơ “ Mẹ/ là đất nước tháng ngày của con.//” (Mẹ ốm- Trần Đăng Khoa).
           2.4. Rèn cho học sinh đọc thầm.
           Đọc thầm là học sinh đọc bằng mắt. Đọc thầm là yêu cầu cao, đọc với tốc độ nhanh và hiệu quả hơn. Khi hướng dẫn học sinh đọc thầm giáo viên cần giao nhiệm vụ cụ thể để định hướng rõ yêu cầu đọc thầm cho học sinh (đọc câu nào, đoạn nào, đọc để trả lời câu hỏi hay để ghi nhớ, thuộc lòng, đọc để trả lời câu hỏi nào,...).
               Ngoài ra, tôi còn sử dụng hình thức đọc thầm để giúp học sinh học thuộc lòng hoặc ghi nhớ một đoạn văn, thơ đã học.
               2.5. Rèn học sinh đọc đúng ngữ điệu.
                Đọc đúng ngữ điệu bao gồm lên giọng, xuống giọng, nhấn giọng, chuyển giọng, ngắt  hơi, cường độ và cả trường độ của giọng đọc... Như vậy đọc đúng ngữ điệu là đúng về ý nghĩa, nội dung của từ,câu, đoạn... đúng phong cách và chức năng của văn bản các em đọc thế nào để người nghe thấy được cái hay, cái đẹp của nội dung và nghệ thuật của bài đọc. Đọc đúng ngữ điệu là thể hiện hài hòa về âm hưởng của bài đọc. Nó có giá trị lớn để bộc lộ cảm xúc, vì vậy đọc đúng ngữ điệu rất quan trọng, giúp học sinh bước đầu thâm nhập vào văn bản, làm việc với văn bản.
               Chẳng hạn khi học sinh đọc giáo viên hướng dẫn cụ thể, từng thể loại như sau:
               * Hướng dẫn đọc các câu đối thoại, lời nhận vật. 
               Ví dụ: Bài Chị em tôi - Liên Hương (Tiếng Việt4, tập1) giáo viên hướng dẫn học sinh diễn tả đúng ngữ điệu lễ phép trong câu nói của người con và ân cần trong lời đáp của người cha. Đoạn đối thoại giữa hai chị em phải thể hiện rõ tính cách của từng nhân vật: chị nóng nảy, bực bội; em mỉa mai, cười cợt. Lời dạy của cha vừa nhẹ nhàng, vừa nghiêm khắc.
               *  Hướng dẫn đọc nhấn giọng các từ ngữ hình ảnh quan trọng.
               Ví dụ: Khi dạy bài “Đôi giày ba ta màu xanh”-Tiếng Việt lớp 4 - Phần 1
               Bài có 2 đoạn:
               Đoạn 1: Tả vẻ đẹp của đôi giày cần đọc giọng thế nào.
               Đoạn 2: Đọc giọng thế nào thấy được tâm trạng của cậu bé.
               - Đoạn 1: Đọc giọng hồi tưởng, nhẹ nhàng nhấn giọng một số từ ...
Chao ôi!/ đôi giày mới đẹp làm sao!/ cổ giày cao,/ ôm sát chân,/ thân giày làm bằng vải cứng,/ dáng thon thả,/ màu vải như màu da trời....
                - Đoạn 2: Nhấn giọng từ ngữ tả sự xúc động niềm vui sướng của cậu bé.
               Hôm nhận giày, tay Lái run run,/ môi cậu mấy máy,/ mắt hết nhìn đôi giày,/ lại nhìn xuống đôi chân,/ Lái cột hai chiếc giày vào nhau,/ đeo vào cổ,/nhảy tưng tưng...
               * Hướng dẫn nhấn giọng đối với văn bản thơ:
                Ví dụ: Khi dạy bài “Truyện cổ nước mình” (Tác giả: Lâm Thị Mỹ Dạ - Tiếng Việt 4- Phần 1).
               Thơ lục bát: Thể thơ lục bát cần đọc giọng thong thả, trầm tĩnh, sâu lắng. Sự ngắt nhịp của câu thơ rất đa dạng, phù hợp với nội dung của từng câu thơ như:
Tôi yêu/ truyện cổ nước tôi//
                                    Vừa nhân hậu/lại tuyệt vời sâu xa//
      Thương người/rồi mới thương ta//
Yêu nhau/ chi mới cách xa/ cũng tìm//
Vàng cơn nắng,trắng cơn mưa//
Con sông chảy/ có rặng dừa nghiêng soi//
               Câu thì nhịp 3/5, câu thì 2/4, câu lại nhịp 2/2/2 và câu nhịp 3/3. Khi dạy, chúng ta cho học sinh thấy được sự ngắt nhịp cũng như sự gieo vần của các dòng thơ. Thơ lục bát thường tiếng thứ 6 của câu 6 gieo vần với tiếng thứ 6 của câu 8 (Vần “ôi” củatiếng “tôi” gieo vần với vần “ơi” của tiếng “vời”)
                2.6. Rèn cho học sinh đọc hiểu
                Đọc hiểu là thông qua đọc, người đọc hiểu được nội dung  tư tưởng chủ đề đơn giản của bài. Nhận biết được đề tài, chủ đề đơn giản của bài.  Nắm được dàn ý sơ lược ,tóm tắt được nội dung chính của bài,  của đoạn, phát hiện được giá trị của tác phẩm trong việc biểu đạt nội dung. Hiểu được ý nghĩa của bài. Hình thành kĩ năng đọc lướt nắm ý chính hoặc lựa chọn thông tin. Biết ghi các thông tin cần thiết. Chính vì thế để rèn kỹ năng đọc cho học sinh, tôi đã chú ý rèn kỹ năng đọc hiểu.
               * Rèn kỹ năng tìm hiểu của đoạn, bài.
               Rèn luyện kỹ năng tìm hiểu nội dung của bài,  đoạn. Tôi đã cho học sinh dựa vào các câu hỏi trong sách giáo khoa để tìm hiểu như:
               Ví dụ: Khi dạy bài “ Điều ước của vua Mi-đát”- Thần thoại Hi Lạp (TiếngViệt 4, tập 1). 
                Học sinh đọc đoạn 1 và các em biết được điều ước thật tham lam của vua Mi-đát: “... Xin thần cho mọi vật tôi chạm đến đều hóa thành vàng...” và niềm sung sướng của nhà vua khi điều ước được thực hiện thật tốt đẹp: “Vua Mi-đát  thử bẻ một cành sồi,cành đó liền biến thành vàng. Vua ngắt một quả táo, quả táo cũng thành vàng nốt. Tưởng không có ai trên đời sung sướng hơn thế nữa!
               Đoạn 3: Học sinh đọc và thấy được sai lầm và sự hối hận của nhà vua khi chọn một điều ước quá tham lam.
            “.... Nhà vua sung sướng ngồi vào bàn. Và lúc đó ông mới biết mình đã xin một điều ước khủng khiếp. Các thức ăn,thức uống khi vua chạm tay vào đều biến thành vàng. Mi-đát bụng đói cồn cào, chịu không nổi,liền chắp tay cầu khẩn: Xin thần tha tội cho tôi! Xin Người lấy lại điều ước để cho tôi được sống.”
               Đoạn 4: Học sinh rút ra được ý nghĩa của câu chuyện (Những ước muốn tham lam không mang lại hạnh phúc cho con người.)
               * Đối với một số bài có câu hỏi quá dài, nhiều ý GV có thể tách thành các câu hỏi nhỏ để quá trình đọc hiểu của các em được thuận lợi hơn.
               Ví dụ: Bài Cánh diều tuổi thơ- Tạ Duy Anh (Tiếng Việt 4, tập 1), câu hỏi: Trò chơi thả diều đem lại cho trẻ em những niềm vui lớn và  những ước mơ đẹp như thế nào? Giáo viên có thể tách thành hai  câu hỏi nhỏ: Trò chơi thả diều đem lại cho trẻ em  những niềm vui lớn như thế nào ? (Các bạn hò hét nhau thả diều thi, vui sướng đến  phát dại nhìn lên trời) ; Trò chơi thả diều đem lại cho trẻ em những ước mơ đẹp như thế nào? (Nhìn lên  bầu trời đêm huyền ảo , đẹp như một tấm thảm nhung khổng lồ,bạn nhỏ thấy lòng mình cháy lên, cháy mãi khát vọng....). 
               Như vậy, thông qua đọc học sinh không những thấy được , hiểu được , cảm nhận được nội dung, ý nghĩa của văn bản mà còn thấy được giá trị nghệ thuật của từng văn bản, có thể đưa ra nhận xét, đánh giá về chúng. Đồng thời có thể truyền tải những cái hay,cái đẹp đó đến mọi người thông qua hình thức đọc diễn cảm.
                2.7. Rèn kĩ năng đọc diễn cảm.
                Đọc diễn cảm đối với các em lớp 4 còn quá mới mẻ và thường gặp nhiều khó khăn: Các em thường đọc một mạch từ đầu đến hết bài bằng một giọng đều đều, không thể hiện cảm xúc ; có em thể hiện một cách thái hóa sự biểu lộ cảm xúc của mình gây phản cảm cho người nghe (cố ý gằn giọng quá mạnh hoặc nhấn giọng ở những chỗ không cần thiết,...) ; có em đọc quá nhỏ, quá to, quá nhanh hoặc quá chậm nên chưa thể hiện được rõ những tâm tư, tình cảm của tác giả gửi gắm vào trong từng tác phẩm.
                Giáo viên cần hướng dẫn đọc diễn cảm thông qua việc gợi mở học sinh thể hiện tình cảm,thái độ qua giọng đọc phù hợp với hình ảnh, cảm xúc trong bài thơ, phù hợp tính cách nhân vật trong bài văn để bước đầu các em làm chủ được giọng đọc với giọng điệu, tốc độ, cao độ, cường độ, âm sắc nhằm diễn tả đúng nội dung bài. Đồng thời tư thế, nét mặt,cử chỉ,ánh mắt là những biểu hiện bên ngoài của người đọc có tác dụng bổ sung cho ngữ điệu đọc. Nét mặt phải thể hiện được thái độ của người đọc đối với nội dung tác phẩm một cách tự nhiên. Đọc một câu chuyện vui nét mặt phải tươi sáng. Đọc một câu chuyện buồn nét mặt cũng biểu lộ sự đồng cảm. Ngoài ra việc thể hiện ánh mắt, cử chỉ, điệu bộ còn thể hiện khả năng cảm thụ được các tác phẩm văn học. Đọc diễn cảm mang lại cho các em sự cảm thụ và cảm xúc về văn học giúp các em đến với nội dung bài một cách sâu sắc hơn, nhanh thuộc bài hơn. Qua đó các em thích thú tham gia vào quá trình học, cùng làm việc với nhau và có điều kiện để phát triển tư duy và ngôn ngữ cũng như tình cảm thẩm mĩ, đạo đức của mình.
               Khả năng và mức độ cảm thụ của từng học sinh là khác nhau nên dẫn đến việc mỗi em sẽ có cách thể hiện cách đọc diễn cảm sáng tạo khác nhau. Với những em có năng lực đọc diễn cảm tốt, tôi khuyến khích các em có thể tự chọn đoạn văn mà mình thích để thể hiện cách đọc sáng tạo (nhắc các em đọc sao cho phù hợp với nội dung và giá trị nghệ thuật của bài).
             Ví dụ: Bài Cánh diều tuổi thơ - Tạ Duy Anh (Tiếng Việt 4, tập1) giáo viên có thể hướng dẫn học sinh miêu tả lại bằng lời niềm vui sướng của trẻ thơ khi chơi trò chơi thả diều qua đoạn 1 của bài theo các bước sau:
             Bước 1: Giáo viên nêu đoạn văn  cần luyện đọc diễn cảm. 
             Tuổi thơ của tôi được nâng lên từ những cánh diều.
          Chiều chiều, trên bãi  thả, đám trẻ mục đồng chúng tôi hò hét  nhau thả diều thi. Cánh diều mềm mại  như cánh bướm. Chúng tôi vui sướng đến phát dại nhìn lên trời. Tiếng sáo diều vi vu trầm bổng. Sáo đơn, rồi sáo kép, sáo bè,...như  gọi thấp xuống những vì sao sớm.
          Bước 2: Hướng  dẫn giọngđọc và một số từ ngữ  cần được nhấn giọng (đọc với giọng vui, tha  thiết, nhấn giọng những từ ngữ gợi tả, gợi cảm, thể hiện vẻ đẹp của cánh diều).
         Bước 3: Giáo viên đọc mẫu.
          Bước 4: Tổ chức cho HS đọc diễn cảm theo nhóm và thi đua trình bày.
          Bước 5: Nhận xét - Biểu dương các nhóm đọc tốt, thể hiện đúng giọng đọc.
Để tiết Tập đọc đạt hiệu quả tôi cần chú ý cho học sinh  đọc nhiều lần, học sinh nào cũng được đọc. Trong giờ học nên tuân theo nguyên tắc học  sinh là chủ thể, giáo viên là người hướng dẫn tổ chức.Giáo viên chúng ta nên chú ý quan tâm đến học sinh yếu nhiều hơn. Rèn cho học sinh đọc từ thấp đến cao, ban đầu là phát âm đúng, đọc đúng tiếng, đúng tốc độ, ngắt nghỉ hơi đúng và nâng cao hơn là đọc diễn cảm bài văn, bài thơ.
          * Khi dạy các bài thơ, bài văn có câu hỏi, câu cảm giáo viên cần hướng dẫn các em đọc đúng giọng của từng loại câu để thể hiện cảm xúc của nhân vật và của tác giả.
         Ví dụ: Bài Chị em tôi - LiênHương (Tiếng Việt 4, tâp 1):
Mày tập văn nghệ ở rạp chiếu bóng à?Ủa,chị cũng ở đó sao? Hồi nãy chị bảo đi học nhóm mà! Tôi sẽ hướng dẫn học sinh đọc cao giọng ở cuối câu hỏi nhấn giọng ở những từ để hỏi. Hay câu: “Hồi nãy chị bảo đi học nhóm mà! ” đọc với giọng tinh nghịch, giả bộ ngây thơ.
          * Đối với văn bản phi nghệ thuật:
          Chúng ta cần hướng dẫn học sinh xác định giọng đọc sao cho phù hợp nội dung cần thông báo, làm rõ thông tin giúp người đọc tiếp nhận được vấn đề trong văn bản.
          Ví dụ: Bài “Vẽ về cuộc sống an toàn” - Báo Đại Đoàn Kết (Tiếng Việt 4, tập 2) cần hướng dẫn học sinh đọc to, rõ ràng, rành mạch, dứt khoát giữa các câu, đoạn nhằm thể hiện đầy đủ nội dung của bản tin.
         Để rèn kỹ năng đọc cho học sinh chúng ta cần hướng dẫn học sinh thực hiện các yêu cầu sau:
         - Đọc phát âm đúng.
         - Đọc ngắt nghỉ hơi theo dấu câu; ngắt nghỉ hơi đúng giữa  các cụm từ  ở những câu dài; Đọc to rõ ràng, trôi chảy, lưu loát; Biết đọc nhấn giọng, thay đổi sắc thái giọng đọc phù hợp với văn cảnh,lời nhân vật.
          Ngoài ra, trong quá trình giảng dạy, để tiết Tập đọc đạt yêu cầu chúng ta cần tạo không khí sôi động như tổ chức cho các em đọc thi đua theo nhiều hình thức: đọc cá nhân, đọc nhóm,đọc theo vai,...; Có thể tổ chức đọc truyện cho các em nghe, cho các em nghe bang đĩa kể chuyện trong các tiết sinh hoạt ngoài giờ, sinh hoạt tập thể.
     II.2. Tính mới, tính sáng tạo
     II.2.1 Tính mới:
Học sinh chủ động lĩnh hội kiến thức, hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực và phẩm chất cần thiết.
II.2.2 Tính sáng tạo:
- Thay đổi phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất.
- Phát huy mọi khả năng của học sinh để tìm tòi, khám phá ra những nội dung mới của bài học.
- Giúp các em phát hiện ra tình huống có vấn đề và lập kế hoạch hợp lí để giải quyết tình huống các vấn đề đó.
- Quan tâm, chú ý đến mọi đối tượng học sinh, lên kế hoạch hàng tuần về việc phụ đạo học sinh yếu, bồi dưỡng học sinh giỏi.
- Từng bước giúp HS tự giác học tập, biết nhận xét, đánh giá kết quả học tập của bạn, của bản thân.
          II.3. Phạm vi ảnh hưởng, Khả năng áp dụng của sáng kiến
  - Đề tài mà tôi nghiên cứu giúp cho mỗi GV có thể vận dụng để rèn đọc cho học sinh lớp 4, đồng thời áp dụng ở các phân môn của Tiếng Việt và các môn học khác.
II.4. Hiệu quả, lợi ích thu được của sáng kiến
a) Hiệu quả kinh tế:
Không tốn nhiều kinh phí trong các hoạt động chuyên môn tại các trường học.
Những gì có trong cuộc sống sẽ tự nhiên có trong vốn sống của học sinh. Mỗi tiết học là dịp để học sinh vận dụng kinh nghiệm của mình, hình thành những kiến thức mới, kĩ năng mới. Vì vậy, ngoài những thao tác nghe giảng, thực hành luyện tập ra học sinh còn được bộc lộ, phát triển tài năng, kinh nghiệm của bản thân qua tham gia các hoạt động học tập.
          Các hoạt động được thực hiện trong tiết học, sau khi học sinh đã có kiến thức tổng hợp. Các hoạt động được tổ chức ngay trong không gian lớp học, tại thời gian của tiết học sẽ giúp học sinh hứng thú học tập. Thông qua các hoạt động học sinh được luyện tập cá nhân, luyện tập ngay trên lớp theo sự hướng dẫn của giáo viên. Nhờ các các hoạt động và các thủ pháp nhằm khắc sâu kiến thức.
          Trong nhà trường nếu triển khai tốt các phương pháp trên thì hiệu quả kinh tế mang lại là rất lớn.
b) Hiệu quả về mặt xã hội: 
- Giáo viên mạnh dạn thay đổi các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực vào bài dạy. 
- Học sinh thì chủ động, tích cực lĩnh hội kiến thức mới.
- Nâng cao chất lượng các môn học trong nhà trường.
c) Giá trị làm lợi khác: 
        Góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam trong xu thế hội 
nhập. Đảm bảo sự phát triển hài hoà về đức, trí, thể, mĩ, các kĩ năng cơ bản,
 hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh.
  Nhờ các hoạt động thực hành và dựa vào kiến thức thu được qua việc tổ chức các các hoạt động học sinh sẽ tích luỹ được những kĩ năng cần thiết phục vụ cho đời sống thực tiễn.