Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh qua phân môn Tập đọc

năng hiểu hình tượng văn học dần hình thành và phát triển.
           Để hướng dẫn học sinh cảm nhận được những hình ảnh nghệ thuật, TV4, TV5 đã đưa ra nhiều câu hỏi khác nhau tạo hứng thú, tìm tòi và khám phá của học sinh.
           Ví dụ:
    +Trong bài “Sắc màu em yêu” Tiếng Việt 5 tập 1. Câu hỏi 2 của bài có hỏi: Mỗi sắc màu gợi ra hình ảnh nào? Với yêu cầu này giáo viên hướng dẫn học sinh qua các hình ảnh:
Màu đỏ tượng trưng cho màu máu, màu cờ Tổ quốc.
Màu xanh tương trưng cho màu của đồng bằng, rừng núi, biển, bầu trời
Màu vàng tương trưng cho màu của lúa chín, hoa cúc mùa thu, nắng.
Màu trắng tương trưng cho màu của trang giấy, đóa hoa hồng bạch
Màu đen tương trưng cho màu của than, đôi mắt em bé, đêm
Màu tím tương trưng cho màu của hoa cà, hoa sim, chiếc khăn, nét mực
Màu nâu tương trưng cho áo mẹ, đất đai, gỗ rừng
           Thực tế trong quá trình dạy học, giáo viên cần linh hoạt, sáng tạo trong việc hướng dẫn học sinh tìm hiểu, cảm nhận các hình ảnh trong bài văn, bài thơ, trong các tác phẩm mà các em được học. Một số bài tập yêu cầu học sinh tái hiện hình ảnh, cảnh vật mà các em hình dung và cảm nhận được. Với yêu cầu này học sinh trở thành người “ Đồng sáng tạo”. Các em chỉ có thể thực hiện tốt yêu cầu này khi khi hiểu được hình ảnh nghệ thuật. Các em phải miêu tả lại bằng lời của chính mình. Lời miêu tả của các em có bóng dáng của hình ảnh, cảnh vật được .
           Ví dụ: Trong bài “ Mẹ ốm”  của nhà thơ Trần Đăng Khoa - TV 4/1
           Em hiểu những câu thơ  sau muốn nói điều gì?
Lá trần khô giữa cơi trầu
Truyện Kiều gấp lại trên đầu bấy nay
Cánh màn khép mỏng cả ngày
Ruộng vườn vắng mẹ  cuốc cày sớm hôm.
           Với câu hỏi này có thể học sinh không trả lời được ngay. Tôi sẽ gợi ý : “Em hãy hình dung khi mẹ không bị ốm  thì lá trầu, Truyện Kiều, ruộng vườn sẽ như thế nào?” (lá trầu tươi để mẹ ăn trầu, Truyện Kiều sẽ mở để mẹ đọc, mẹ sẽ ra ruộng vườn đề làm việc,)  từ đó học sinh sẽ có tìm được nội dung của đoạn thơ.
           Những câu thơ trên gợi lên hình ảnh không bình thường của lá trầu, Truyện Kiều, ruộng vườn, cánh màn khi mẹ ốm. Lá trầu xanh mọi khi giờ để khô vì mẹ ốm không ăn được. Lúc khỏe mẹ hay đọc Truyện Kiều nhưng nay những trang sách đã gấp lại, rồi việc đồng áng cũng chẳng có người chăm nom. Cánh màn khép lỏng cả ngày làm cho mọi vật thêm buồn hơn khi mẹ ốm.
           Với những câu hỏi nêu trên, học sinh đã được luyện tập bằng cách cảm nhận những hình ảnh rmang tính nghệ thuật về cuộc sống. Qua đó trí tưởng tượng của các em được phát huy, khả năng cảm thụ văn học dần được hình thành và phát triển. Để kiểm soát và đánh giá mức độ nhận biết và cảm thụ hình ảnh nghệ thuật trong bài văn bài thơ, học sinh còn phải tái hiện lại hình ảnh cảnh vật mà các em hình dung và cảm nhận được miêu tả trong bài học
           Ví dụ: Trong bài “Về ngôi nhà đang xây” - Tiếng Việt 5 tập 2, học sinh nêu được các chi tiết hình ảnh một ngôi nhà đang xây là:
                     - Giàn giáo tưa cái lồng che chở
                       Trụ bê tông nhú lên như một mầm cây
                     - Bác thơ nể ra về còn huơ huơ cái bay
                     - Ngôi nhà tựa vào nền trời sẫm biếc
                       Thở ra mùi vôi vữa nồng hăng
                     - Là bức tranh còn nguyên màu vôi gạch
           Tái hiện lại hình ảnh, cảnh vật mà các em hình dung và cảm nhận được khi đọc bài  là cách thức kiểm tra, đánh giá năng lực đọc hiểu của học sinh, đánh giá khả năng diễn đạt của học sinh đồng thời cũng là một cách để rèn cho học sinh kĩ năng sắp xếp dàn ý cho bài văn. Qua đó, trí tưởng tượng của các em đươc phát huy, khả năng cảm thụ hình tượng văn học dần dần phát triển.
Biện pháp 4. Giúp học sinh nhận xét về nhân vật, về chi tiết nhân vật, biện pháp nghệ thuật.
           Nhận xét về nhân vật.
           Việc luyện cho học sinh biết nhận xét nhân vật, chi tiết, biện pháp nghệ thuật là rất cần thiết bởi nó phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học trong quá trình đọc hiểu và học tập. Thông qua đó học sinh biết bộc lộ cảm xúc, cách nghĩ của mình trước những vấn đề của cuộc sống. Trong nhiều bài tập đọc: học sinh được khuyến khích phát biểu nhận xét riêng của mình về nhân vật (cử chỉ, lời nói, hành động, phẩm chất), về các biện pháp nghệ thuật làm nên cái hay, cái đẹp của tác phẩm.
          Việc luyện cho học sinh biết nhận xét về nhân vật, chi tiết, biện pháp nghệ thuật trong bài văn bài thơ, màn kịch là rất cần thiết bởi nó phát huy được tính tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh trong việc đọc - hiểu tác phẩm văn học nói riêng và học tập nói chung. Thông qua đó, học sinh biết lộ tình cảm, cảm nghĩ của minh trước những vấn đề cuộc sống. Bởi thế sách Tiếng Việt 4, Tiếng Việt 5 đã chú trọng phát huy tính độc lập, sáng tạo của học sinh trong việc đọc hiểu văn bản nghệ thuật. Trong các tiết tập đọc các em được phát biểu, nhận xét các ý kiến của riêng mình về nhân vật (cử chỉ, hành động, lời nói, tình cảm, phẩm chất), về chi tiết, biện pháp nghệ thuật góp phần làm nên cái hay cái đẹp cho tác phẩm.
 Nhận biết về tư tưởng, tình cảm của tác giả.
           Mỗi tác phẩm văn học là một thông điệp của nhà văn gửi tới bạn đọc. Người đọc cần phải cảm nhận được thông điệp đó mới thực sự thấu hiểu tác phẩm. Sách Tiếng Việt 4, Tiếng Việt 5 đã chú ý tới việc luyện cho hoc sinh biết chia sẻ cảm xúc, tâm tình với tác giả và ý thức tìm hiểu khám phá những điều tác giả gửi gắm trong tác phẩm. Nhiều câu hỏi của bài Tập đọc yêu cầu học sinh bộc lộ cảm nhận của mình về tâm trạng, cảm xúc, thái độ, nỗi lòng của nhà văn, nhà thơ.
           Hiểu ý nghĩa, giá trị của tác phẩm.
           Sự tồn tại cuả mỗi tác phẩm trong cuộc đời bao giờ cũng mang một ý nghĩa riêng, giá trị riêng. Yêu cầu học sinh tìm hiểu được ý nghĩa, giá trị của tác phẩm được học là muốn từng bước rèn cho các em khả năng khái quát hoá văn bản học tập, đây là một thao tác tư duy rất cần thiết với mỗi người trong quá trình học tập và trong cuộc sống. Với học sinh lớp 2, 3 chương trình sách giáo khoa đưa ra những câu hỏi phù hợp với lứa tuổi và trình độ nhận thức của trẻ, chỉ yêu cầu học sinh trả lời ở mức đơn giản, phù hợp với nội dung bài học.
           Mỗi tác phẩm văn học là một thông điệp của các nhà văn gửi tới người đọc. Người đọc phải cảm nhận được thông điệp đó mới thực sự thấu hiểu được tác phẩm.
           Đối với những câu hỏi trên giáo viên định hướng cho học sinh khi đọc một văn bản nghệ thuật, cần phải biết đồng cảm với tác giả. Để trả lời những câu hỏi về tình cảm, thái độ của tác giả gửi trong tác phẩm của mình. Có những trường hợp giáo viên phải hướng dẫn học sinh dựa vào một số từ ngữ, hình ảnh, chi tiết nghệ thuật trong bài để hiểu điều tác giả muốn nói. Song cũng có trường hợp giáo viên phải hướng dẫn học sinh tự cảm nhận được suy nghĩ cảm xúc cuả tác giả toát lên từ toàn bộ tác phẩm.
           Với những câu hỏi tìm hiểu như trên, sách giáo khoa TV4 - TV5 đã rèn cho học sinh óc khái quát hóa - một thao tác tư duy quan trọng, để chuẩn bị cho học sinh một kiến thức vững vàng, tự tin để học tiếp lên các lớp trên. Những câu hỏi tìm hiểu về cái hay cái đẹp của bài văn, bài thơ. Nó trở thành điểm nhấn của giờ tập đọc. Qua hệ thống câu hỏi tìm hiểu bài nêu trên, học sinh được tập dượt kĩ năng đọc hiểu văn bản nghệ thuật một cách bài bản. Nhiều bài đọc có giá trị thẩm mĩ cao sẽ theo các em suốt tuổi học đường, góp phần hình thành cho các em hứng thú học tập, lòng say mê tìm hiểu thế giới xung quanh qua các tác phẩm văn học.
Biện pháp 5. Khuyến khích đọc diễn cảm có sáng tạo.
           Ở lớp 4 - 5 học sinh thực hành đọc diễn cảm nhiều hơn ở các lớp 2, 3. Kĩ năng đọc diễn cảm các văn bản nghệ thuật được luyện tập  sau khi học sinh đã đạt được yêu cầu tối thiểu về trình độ đọc (đọc đúng, rõ ràng, rành mạch). Sau khi học sinh tìm hiểu bài và nắm được nội dung, ý nghĩa của bài, tôi mới hướng dẫn đọc diễn cảm và diễn cảm có sáng tạo. Trước hết học sinh tìm giọng đọc, giọng điệu, ngữ điệu phù hợp với tình huống, thể hiện tình cảm, thái độ của tác giả đối với nhận vật... và nội dung miêu tả trong văn bản. Hướng dẫn học sinh luyện tập để từng bước đạt yêu cầu theo các mức độ từ thấp đến cao như sau:
           - Biết nhấn giọng ở các từ ngữ quan trọng (từ ngữ gợi tả, gợi cảm, từ làm nổi bật ý chính,...)
           - Biết thể hiện ngữ điệu (sự thay đổi về tốc độ, cao độ, trường độ,  cường độ,.) phù hợp với từng loại câu: câu kể, câu hỏi, câu cầu khiến, câu cảm.
           - Biết đọc phân biệt lời kể của tác giả với lời nhân vật.
           - Biết đọc phân biệt lời nhân vật phù hợp với lứa tuổi, tính cách (già, trẻ, người tốt, người xấu,...)
           - Biết sử dụng ngữ điệu phù hợp với tình huống miêu tả trong văn bản hay thái độ cảm xúc của tác giả (vui, buồn, giận dữ,....)
           Tôi thường hướng dẫn học sinh luyện đọc qua các biện pháp: đọc mẫu - phát hiện cách đọc - thực hành luyện đọc - thi đua đọc diễn cảm (tránh phân tích quá sâu và chi tiết về cách đọc). Sau khi học sinh hiểu bài đọc, gợi ý để học sinh phát huy ưu điểm, khắc phục hạn chế và có cách đọc phù hợp.
           Ví dụ:   Bài  “Khuất phục tên cướp biển” - TV4/2
...Chủ tàu trừng mắt /nhìn bác sĩ quát://
- Có câm mồm không ?//
 Cơn tức giận của tên cướp biển thật dữ dội.// Hắn đứng phắt dậy,/ rút soạt dao ra,/  lăm lăm chực đâm.// Bác sĩ Ly vẫn dõng dạc /và quả quyết: //
- Nếu anh không cất dao, tôi quyết làm cho anh bị treo cổ/ trong phiên tòa sắp tới.//
           Đoạn văn vừa rồi đọc với giọng như thế nào? Các em cần nhấn giọng ở những từ ngữ nào? Lời nói nhân vật cần đọc với giọng ra sao?...
           Giọng đoạn đầu hống hách, sau đó bực tức, hằn học, đoạn sau dứt khoát, rõ ràng, dõng dạc. Giọng tên chúa tàu hống hách, kiêu căng, giọng của bác sĩ điềm đạm nhưng kiên nghị. Câu nói của bác sĩ cần đọc rõ ràng, quả quyết đầy sức thuyết phục. Cần chú ý và nhấn giọng ở các động từ có trong đoạn văn: đứng phắt dậy, rút soạt dao ra, chực đâm, dõng dạc, quả quyết, cất dao, bị treo cổ.... Đây là những từ ngữ bộc lộ hai tính cách khác biệt, hoàn toàn đối nghịch nhau và điều đó đã làm lên sự chiến thắng của bác sĩ Ly và sự thất bại của tên chúa tàu.
Biện pháp 6. Tổng kết nội dung bài và bài tập luyện tập nhanh tại lớp cho học sinh.
           Theo quan điểm của tôi, phần này rất quan trọng trong cả bài học, nó là phần móc nối, tổng kết lại kiến thức, ý chính trong toàn bộ bài học. Sau mỗi giờ học,  giáo viên nên để lại 5 - 10 phút để tổng kết nội dung bài học theo các nội dung sau: nội dung chính của tác phẩm, một số từ cần nhớ nghĩa, một số lỗi sai hay gặp trong quá trình đọc bài.
           Thông thường giáo viên giảng dạy hay bỏ qua bước này vì có thể do thiểu thời gian, giáo viên cho làm các hoạt động khác....Để thực hiện biện pháp này, giáo viên có thể yêu cầu học sinh đứng lên nói về những gì các em học được trong bài. Cách làm này không những rèn luyện cho các em khả năng tổng hợp bài, tóm tắt lại bài mà còn rèn luyện khả năng nói cho học sinh trước đám đông.
CHƯƠNG III: KIỂM CHỨNG CÁC GIẢI PHÁP ĐÃ KIỂM TRA
Sau khi thực hiện nghiên cứu, quan sát học sinh trong các giờ tập đọc ở với lớp tôi chủ nhiệm, tôi đã thu đươc kết quả rất khả quan: Kĩ năng đọc hiểu một bài tập đọc đối với học sinh trở nên có hiệu quả hơn. Các em không chỉ đơn thuần là đọc cho xong mà còn biết suy nghĩ trong quá trình đọc, hiểu được từng câu, từng đoạn rồi đến hiểu ý chung của bài. Ở các bài tập đọc các em đều đọc tự tin hơn, rõ ràng hơn và quan trọng hơn hết là các em đọc - hiểu được văn bản. Cụ thể như sau: 
KĨ NĂNG ĐỌC HIỂU LỚP 4B
Trước khi áp dụng các biện pháp
 (Năm học 2021 - 2022)
Sau khi áp dụng các biện pháp
(Năm học 2022- 2023)
Sĩ số: 35 học sinh
Sĩ số: 35 học sinh
Đạt
Chưa đạt
Đạt
Chưa đạt
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
21
60
14
40
32
91,4
3
8,6

PHẦN III : KẾT LUẬN
1. NHỮNG VẤN ĐỀ QUAN TRỌNG ĐƯỢC ĐỀ CẬP.
Sau một thời gian vận dụng các biện pháp trên vào công tác giảng dạy, bằng sự nỗ lực từ phía giáo viên và học sinh, kĩ năng đọc hiểu một bài tập đọc đối với học sinh trở nên có hiệu quả hơn. Các em không chỉ đơn thuần là đọc cho xong mà còn biết suy nghĩ trong quá trình đọc, hiểu được từng câu, từng đoạn rồi đến hiểu ý chung của bài. Đó là điều rất cần thiết trong đọc tập đọc ở tiểu học các em đều đọc tự tin hơn, rõ ràng hơn và quan trọng hơn hết là các em đọc - hiểu được văn bản. Điều này đã giúp các em rất nhiều trong quá trình lĩnh hội kiến thức và thực hành các kiến thức ấy trong các bài kiểm tra giữa kì và cuối mỗi học kì.
2. HIỆU QUẢ THIẾT THỰC CỦA SÁNG KIẾN.
Sáng kiến “Nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh qua phân môn Tập đọc” đã được áp dụng hiệu quả cho các em học sinh lớp 4B ở trường tôi. Tôi cũng hi vọng với phương pháp của mình cũng có thể được mở rộng với việc đọc hiểu môn Ngữ văn cho các em học sinh ở khối Trung học cơ sở. Bản thân tôi cũng đánh giá phương pháp đưa ra khá đơn giản, không cần tốn quá nhiều chi phí đầu tư, việc thực hiện tiến hành chủ yếu qua sự chủ động của giáo viên và học sinh nhưng tin tưởng đạt được hiệu quả cao nên có thể áp dụng ở các trường tiểu học trên địa bàn trong toàn huyện.
 3. KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT
Để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh trong trường Tiểu học tôi mạnh dạn đề xuất một số ý kiến như sau:
 a. Đối với tổ chuyên môn:
 - Mở thêm chuyên đề giáo dục biện pháp nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh qua phân môn Tập đọc.
 b. Đối với lãnh đạo nhà trường:
 - Nhà trường duy trì các câu lạc bộ bình thơ, kể chuyện. Tổ chức thêm các buổi tham quan các địa danh, các buổi dã ngoại để các em trực tiếp được trải nghiệm với thực tế làm phong phú vốn từ cho học sinh.
	- Nhà trường tiếp tục nhân rộng lĩnh vực mà tôi nghiên cứu ra toàn trường.
 c. Đối với Phòng Giáo dục và Đào tạo:
 - Tổ chức chuyên đề: Biện pháp nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh qua phân môn Tập Đọc để giáo viên có điều kiện trao đổi học hỏi nhằm nâng cao chất lương dạy học.
 Trên đây là một số biện pháp nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh lớp 4 qua phân môn Tập đọc. Mặc dù rất cố gắng nhưng khó tránh khỏi những sơ suất và thiếu sót. Rất mong nhận được ý kiến đóng góp của Hội đồng khoa học, quý thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp, để những biện pháp đó được hoàn thiện hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
 Gia Đông, ngày 9 tháng 1 năm 2023
 GIÁO VIÊN
 Lê Thanh Ngọc
PHẦN IV: PHỤ LỤC
 TÀI LIỆU THAM KHẢO
Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 4, NXB Giáo dục
Sách giáo viên Tiếng Việt lớp 4, NXB Giáo dục
HD Dạy học môn Tiếng Việt - Theo chương trình giáo duc phổ thông 2018 - Tài liệu bồi dưỡng giáo viên Tiểu học
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2009), Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng các môn học ở Tiểu học lớp 3, NXB Giáo dục.
Chương trìnhTiểu học (Ban hành kèm theo quyết định số 43/2001/QĐ - BGD & ĐT ngày 9/11/2001 của Bộ giáo dục và Đào tạo).
Dạy học phát triển năng lực môn Tiếng Việt, NXB Đại học Sư phạm
Bồi dưỡng văn – Tiếng Việt, NXB tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh