Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp rèn kỹ năng và phát triển năng lực viết văn miêu tả cho học sinh Lớp 5

mê viết văn cho học sinh từ việc chấm và chữa bài.
Dạy tập làm văn, người dạy phải gửi cả tâm hồn mình vào trong bài dạy, thầy trò phải đắm mình vào đối tượng miêu tả theo một dòng cảm xúc, cùng hòa chung tình cảm để cùng tìm hiểu và cảm nhận đối tượng với niềm say mê, thích thú. Muốn vậy người giáo viên phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi lên lớp,
phải nổ lực sáng tạo trong suốt quá trình dạy học. Chỉ có nghiên cứu sáng tạo mới cho giáo viên có được những giờ dạy văn miêu tả mới mẻ, sâu sắc sinh động, hiệu quả cao.
Muốn bồi dưỡng học sinh Tiểu học viết văn hay, người giáo viên trước hết phải có một thái độ, ý thức quan sát tìm hiểu thế giới xung quanh, tìm hiểu cuộc sống con người một cách nghiêm túc, tỉ mỉ, công phu để có vốn hiểu biết phong phú về các đề tài, chủ điểm.. đồng thời giáo viên phải trau dồi vốn ngôn ngữ của mình nhất là vốn ngôn ngữ văn sáng tác (văn miêu tả). Phải đọc nhiều, viết nhiều, phải rèn luyện cả tâm hồn tình cảm của mình, biết yêu mến mọi vật, mọi người, gần gũi gắn bó với sự vật, thế giới xung quanh để có sự nhạy cảm, nắm bắt cái mới, cái riêng để hướng dẫn học sinh, tạo hứng thú cho học sinh bằng cái mới, cái sáng tạo.
Để dạy tốt phân môn Tập làm văn, giáo viên phải thực sự là người có tâm huyết và chút năng khiếu; phải chỉ ra, hỗ trợ cho các em thấy được, cái chưa được và điều chỉnh kịp thời để phát triển sự sáng tạo. Do đó, để giáo viên dạy và học sinh học tốt môn Tập làm văn thì giáo viên phải thường xuyên chấm và chữa bài một cách chu đáo, kĩ lưỡng. Việc này đòi hỏi giáo viên phải là người hiểu văn để cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong từng bài làm của học sinh bởi mỗi bài văn của các em là một tác phẩm văn học khác nhau, muôn màu muôn vẻ. Giáo viên phải hiểu được văn học mang tính sáng tạo, mỗi bài văn thể hiện một sự suy nghĩ, hiểu biết mang đậm đà màu sắc cá nhân là những sản phẩm không lặp lại của mỗi học sinh. Đồng thời đây là một việc làm rất cần nhiều thời gian và tính kiên trì.
Điều trước tiên tạo được sự hứng thú học tập ở mỗi học sinh là sự đón nhận kết quả bài làm của mình từ giáo viên. Trên cơ sở tìm hiểu đó là con đường ngắn nhất giúp giáo viên có thể đến gần với từng đối tượng học sinh, nắm bắt được tình hình và khả năng viết văn của các em. Thế nhưng trong thực tế nhiều giáo viên rất ngại chấm bài kĩ hoặc chưa thực sự dày công, tỉ mỉ, vì công việc này mất nhiều thời gian. Khi chấm bài giáo viên mới chỉ đọc và chấm bài theo mức độ bài làm chứ chưa chú trọng đến phát hiện lỗi trong bài làm của học sinh do đó khi trả bài thường nhận xét chung chung, chưa đúng lắm quy trình và yêu cầu
của tiết trả bài. Cũng có giáo viên chưa thật chú trọng đến tiết trả bài, dạy tiết này còn quá sơ sài vì xem tiết trả bài không có tác dụng lớn đến hiệu quả bài làm học sinh. Để có được kết quả như mong đợi, bản thân tôi luôn phải kiên trì, chịu khó, phải dành nhiều thời gian để đọc và ghi chép lại những lỗi sai phổ biến ở từng đối tượng học sinh. Khi trả bài tôi nhận xét đầy đủ, chi tiết những ưu điểm và nhược điểm về bài làm của học sinh; thậm chí trong lời phê chú trọng ghi rõ biện pháp hỗ trợ, cần điều chỉnh để bài làm sẽ đạt hiệu quả tốt hơn. Nêu gương những bài văn hay có sáng tạo để cả lớp học tập và động viên nhắc nhở những bài viết chưa đạt yêu cầu để các em sửa sai và bổ sung ngay. Đăc biệt chú ý việc giúp học sinh nhận ra lỗi sai và sửa được lỗi của mình. Học sinh tự sửa được cho mình và cho bạn, có như vậy mới thực sự hiểu và rút kinh nghiệm và học tập được những điều tốt trong tiết trả bài văn. Để động viên, khuyến khích các em tôi chỉ nêu tên những em có bài văn hay, không nêu tên những học sinh bài làm chưa đạt yêu cầu. Công việc thường ngày này tưởng đơn giản nhưng mang đến hiệu quả rất thiết thực. Các em sẽ tự nhận ra qua trải nghiệm rằng: mình đã làm được gì? làm được đến đâu? cần bổ sung, điều chỉnh những gi? Và như thế vô hình chung người giáo viên đã chạm đến lòng yêu thích viết văn và mong muốn viết được câu văn , đoạn văn hay của mỗi học sinh.
Tập làm văn là phân môn cuối cùng của quá trình luyện tập cho học sinh có năng lực sử dụng tiếng Việt, cần chú trọng vận dụng điều này.
Biện pháp 4: Làm giàu vốn từ ngữ cho học sinh từ xây dựng phong trào đọc sách tích cực.
Đọc sách là một việc làm hữu ích đối với các em. Qua bài văn, bài thơ hay câu chuyện sẽ giúp các em tiếp thu được ở đó nhiều điều bổ ích, lý thú. Các em sẽ học được ở đó cách diễn đạt, bố cục, dùng từ  Qua những hình ảnh sinh động, nội dung câu chuyện hay, bài văn hay mà các em bắt gặp được sẽ giúp cho các em thêm yêu quê hương, đất nước, con ngườiVà rồi hình ảnh cây đa, bến nước, con đò, những tình cảm chân thành nồng thắm của người với người sẽ giúp các em có nguồn cảm hứng viết được các bài văn hay. Tuy vậy, nên đọc sách gì? Đọc sách như thế nào? Và nguồn tài liệu đó ở đâu ra? Điều đó người giáo viên phải có nhiệm vụ hướng dẫn.
Tôi rất chú trọng và tổ chức đầy đủ, thường xuyên các tiết Đọc sách thư viện hàng tuần cho học sinh. Đây cũng là cơ hội tốt để học sinh trau dồi vốn từ ngữ giúp ích cho việc viết văn và viết đúng chính tả. Tôi còn khích lệ học sinh lòng đam mê đọc sách bằng hoạt động: tổ chức thi thuyết trình về một cuốn sách em thấy tâm đắc nhất, tự sáng tạo lại kết truyện theo suy nghĩ của em, vẽ tranh mô tả lại nhân vật.
Trên thực tế, nguồn sách rất phong phú và đa dạng nên giáo viên cần chọn và hướng cho học sinh tìm đọc những cuốn sách có nội dung lành mạnh như truyện cổ tích, truyện lịch sử, truyện khoa học. Những cuốn sách phục vụ cho chương trình Tiểu học của nhà xuất bản Giáo dục: cảm thụ văn học, những bài văn hay, những bài văn chọn lọc, tuyển tập các đề thi học sinh giỏi cấp Tiểu học môn Tiếng Việt, nâng cao Tiếng Việt lớp 4, 5; bồi dưỡng học sinh giỏi môn Tiếng việt lớp 4, 5, chuyện cổ tích mẹ kể con nghe Ngoài ra, học sinh có thể tiếp cận với những đầu sách văn học viết cho thiếu nhi của một số tác giả nổi tiếng như Tô Hoài, Nguyễn Nhật Ánh,Những loại sách này giúp học sinh nâng cao kiến thức phục vụ và hỗ trợ cho môn học, tạo cho học sinh thói quen đọc sách tích cực, không đọc những cuốn sách có nội dung xấu và sách không phù hợp với lứa tuổi. Ngoài những tài liệu tham khảo nêu trên tôi còn động viên các em đặt mua sách “Giúp em học tốt môn Tiếng Việt”, tạp chí “Văn học và tuổi trẻ”,để lĩnh hội được nhiều kiến thức về văn học; tham khảo các bài văn hay của các bạn đăng trên trang báo, được đọc lời bình của các bài văn, bài thơ nổi tiếng trong chương trình Tiểu học. Đặc biệt các em có thể tập viết những bài văn hay để gửi dự thi đó cũng là động lực để thúc đẩy các em yêu thích đọc sách, đọc báo.
Bên cạnh đó, để đọc sách báo có hiệu quả, giáo viên còn phải hướng dẫn cho các em phương pháp và thời gian đọc sách. Đọc sách phải có sự nghiền ngẫm, suy nghĩ để cảm nhận được cái hay, cái đẹp của câu chuyện hay bài văn mình đọc. Khi đọc xong nên ghi chép những từ ngữ, những ý hay hoặc đoạn văn mà mình yêu thích. Tích lũy những điều bổ ích đó sẽ làm giàu vốn văn học cho các em. Trong năm học này, tôi đã hướng dẫn cho học sinh và phụ huynh mua những loại sách phù hợp, những em không có điều kiện mua sách tham khảo, tôi
đã giúp đỡ bằng cách cho các em mượn những cuốn sách hay mà tôi đã sưu tầm được hoặc tôi mượn ở tủ sách dùng chung của nhà trường để các em có tài liệu tham khảo. Yêu cầu các em khi đọc sách mang theo sổ tay văn học, bút nhớ để ghi những điều cần thiết, những câu văn, đoạn văn hay mà các em khám phá được trong quá trình đọc sách và tìm hiểu.
Ví dụ: Khi đọc các bài thuộc thể loại văn miêu tả học sinh có thể ghi lại những câu văn, câu thơ hoặc đoạn văn, đoạn thơ giàu hình ảnh như sau:
“Những đêm trăng sáng, dòng sông là một đường trắng lung linh dát vàng” “Dãy Tam Đảo như bức tường xanh sừng sững chắn ngang bên phải đỡ lấy mây trời cuồn cuộn”
“ Cánh rừng mùa đông trơ trụi. Những thân cây khẳng khiu vươn nhánh cành khô xác trên nền trời xám xịt, Trong hốc cây, mấy gia đình chim họa mi, chim gõ kiến ẩn náu. Con nào con nấy gầy xơ xác, ló đầu ra nhìn trời bằng những cặp những mắt ngơ ngác buồn. bác gấu đen nằm co quắp trong hang. Hồi cuối thu, bác ta béo núng nính, lông mượt, da căng tròn như một trái sim chín, vậy mà bây giờ teo tóp, lông lởm chởm, trông thật tội nghiệp.”
“ Đó là một buổi chiều mùa hạ có những đám mây trắng bay lơ lửng trên trời cao. Con chim Sơn Ca cất lên tiếng hót ca ngợi tự do thiết tha đến nỗi khiến người ta phải ao ước giá mình cũng có một đôi cánh. Nhưng bỗng cơn dông kéo tới. Những đám mây trắng bị xua đuổi rất nhanh, nhường chỗ cho những đám mây đen kịt. Chim Sơn Ca bị dạt về phía chân trời xa”
Từ những điều mà các em đã tích lũy được qua quá trình tìm đọc các loại sách báo, để kiểm tra, tìm hiểu xem các em đã tích luỹ được những vấn đề gì đồng thời khơi dậy trí tò mò, niềm đam mê đọc sách cho các em tôi đã tổ chức Câu lạc bộ “Em yêu văn học”. Câu lạc bộ sinh hoạt 1 tháng một lần vào tiết hoạt động cuối tuần của lớp, nội dung sinh hoạt chủ yếu là động viên các em thi đua thể hiện, trao đổi, tranh luận những điều các em tiếp thu, cảm nhận được từ bài văn, bài thơ, câu chuyện, từ các nguồn thông tin trên sách báotheo chủ đề, câu chuyện, tác phẩm mà giáo viên đã định hướng. Sau mỗi lần sinh hoạt, tôi yêu cầu câu lạc bộ bình chọn những thành viên có bài viết hay, lời bình tốt để biểu dương trước lớp.
Để học sinh có điều kiện được đọc nhiều sách hơn và đáp ứng được nhu cầu đọc sách của các em trong giờ ra chơi, ở lớp tôi đã xây dựng tủ sách “Thật thà” đặt tại lớp. Tủ sách này nhằm tập hợp những quyển sách hay phục vụ cho học sinh trong lớp. Khi học sinh có nhu cầu đọc sách các em sẽ đến mượn ở tủ và đọc xong lại cất vào vị trí một cách tự giác.
Khi phát động phong trào đọc sách, tôi hướng dẫn các em tìm đọc các loại sách có ở tủ sách thư viện, ở tủ sách của lớp,  (Lưu ý học sinh đọc các loại sách báo phù hợp với lứa tuổi). Ngoài việc tự đọc tôi còn cho một số em có kỹ năng đọc tốt đọc các tin, bài, tác phẩm hay trước lớp trong giờ ra chơi, 15 phút sinh hoạt đầu buổi. Nhìn chung học sinh rất hứng thú nghe và cảm nhận được nhiều cái hay, cái đẹp trong thơ văn; về đặc điểm, tính cách của từng nhân vật trong mỗi câu chuyện. Sự cảm nhận đó chính là nội dung sẽ giúp các em có được một tiết sinh hoạt câu lạc bộ văn học phong phú, sôi nổi góp phần nâng cao vốn từ, vốn kiến thức văn học cho các em.
Qua những biện pháp mà tôi đã áp dụng được nêu ở trên, đến cuối học kì I, giữa học kì 2 và cuối năm học 2023 – 2024, các em đã nắm được một số vốn kiến thức nhất định để học có hiệu quả phân môn Tập làm văn. Cả lớp đều ham thích môn học, không sợ sệt khi đến tiết Tập làm văn như đầu năm học nữa. Bên cạnh miêu tả những cái chung của đối tượng, các em còn phát hiện ra những nét riêng, độc đáo. Bài văn của học sinh trở nên sinh động có hình ảnh, bộc lộ cảm xúc chân thực giàu chất văn, tránh được điểm khô khan, liệt kê sự việc mà thấm đượm cảm xúc của người viết, thể hiện một cách tự nhiên tình cảm gắn bó, yêu thương đối với đối tượng được tả. Các em thoát ly văn mẫu, tự tin hứng thú diễn đạt những quan sát nhận xét của mình một cách mạch lạc, trôi chảy, có sáng tạo. Với cùng một đề bài nhưng luôn có bài văn khác nhau. Các em cảm thụ được bài văn, đọc bài trôi chảy, hiểu đúng nội dung bài, nhất là rất tự tin khi đến tiết học Tập làm văn.
Kết quả thực nghiệm có so sánh đối chứng:
Kết quả học tập phân môn Tập làm văn tại lớp 5B đến cuối mỗi kì năm học 2023 - 2024 đạt hiệu quả rõ rệt.
Cụ thể như sau: Sĩ số 33 học sinh.
Thời gian
Kết quả khảo sát học sinh
Điểm
10
9
8
7
6
5
Dưới
5
Cuối học
kì 1
3
(9%)
6
(18%)
10
30%)
4
(12%)
4
(12%)
4
(12%)
2
(7%)
Cuối học
kì 2
5
(15%)
9
(27%)
8
(24%)
5
15%)
5
(15%)
1
(3%)
0

So sánh
Tăng
6%
Tăng
9%
Giảm
6%
Tăng
3%
Tăng
3%
Giảm
9%
Giảm
7%

PHẦN BA KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
3.1 Kết luận :
Tập làm văn đúng là phân môn có tính chất tổng hợp và sáng tạo cao cho nên mỗi bài văn của từng học sinh là một tác phẩm văn học của các em, chúng ta phải tôn trọng nó, giúp đỡ nó để mỗi ngày có được nhiều học sinh giỏi văn.
Dạy tập làm văn là cả một quá trình tìm tòi, đầu tư thời gian, công sức vận dụng sáng tạo kiến thức các phân môn Tiếng việt và hiểu biết thực tế. Nó đòi hỏi người giáo viên phải kiên trì nắm bắt tình hình học sinh đến từng đối tượng xem các em yếu cái gì? Qua đó để có biện pháp dạy, bồi dưỡng cho các em. Muốn có chất lượng bài làm của học sinh thì giáo viên phải dạy tốt các phân môn Tiếng Việt. Ở đó nó hỗ trợ đắc lực cho các em trong quá trình chọn lọc, vận dụng để làm bài văn đạt kết quả tốt.
Với lứa tuổi học sinh Tiểu học, dạy Tập làm văn là cơ sở ban đầu để các em có khả năng nói, viết lưu loát, tạo tiền đề cho học tốt tập làm văn ở các lớp phổ thông cơ sở và THPT sau này. Học tốt Tập làm văn cũng là hình thành nhân cách làm người cho các em nhất là trong công cuộc đổi mới đất nước, sự nghiệp giáo dục càng cần đổi mới để tạo lớp người sau này xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Dạy văn nói chung và tập làm văn nói riêng càng cần phải chú ý hơn, phải từ bậc học nền tảng Tiểu học.
Ngoài các giải pháp trên theo bản thân tôi, để làm tốt việc nâng cao chất lượng giảng dạy nói chung, nâng cao chất lượng phân môn Tập làm văn nói riêng mà cụ thể là bước đầu tạo cơ sở cho học sinh lớp 5 làm văn miêu tả hay, đòi hỏi người giáo viên cần biết kế thừa, phát huy những kinh nghiệm và truyền thống trong phương pháp giảng dạy, nhanh chóng tiếp cận xu thế hiện đại hóa giáo dục mà cẩm nang cho quá trình dạy học là học tập, nghiên cứu, thực hiện tốt các chuyên đề về đổi mới phương pháp dạy học đồng thời đúc rút kinh nghiệm chuyên môn từ đồng nghiệp, làm thế nào để phù hợp với đối tượng học sinh mà mình trực tiếp giảng dạy, ứng dụng công nghệ thông tin tốt.
3. 2 Kiến nghị:
Nhà trường cần đẩy mạnh việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng linh hoạt, tự chủ, phù hợp đối tượng.
Phòng Giáo dục, nhà trường cần tăng cường tổ chức các tiết dạy chuyên đề, hội thảo chuyên đề để đúc rút kinh nghiệm, học tập lẫn nhau và cần tập trung vào những phân môn mà giáo viên còn gặp khó khăn như phân môn Tập làm văn.
Trên đây là những kinh nghiệm mà tôi đã áp dụng vào giảng dạy văn miêu tả cho học sinh lớp 5. Tuy các giải pháp đưa ra chưa thật sự đầy đủ nhưng bước đầu đã có hiệu quả thiết thực trong dạy học phân môn Tập làm văn nói chung, dạy học viết văn miêu tả nói riêng vì các giải pháp nêu trên rất dễ thực hiện, có thể áp dụng được rộng rãi trong nhiều đơn vị. Rất mong Hội đồng khoa học các cấp, bạn bè đồng nghiệp góp ý để những nội dung mà tôi đã trình bày được đầy đủ hơn.
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Châu Sơn , ngày 25 tháng 4 năm 2024 Tác giả
Lê Thị Bích Hợi
PHẦN BỐN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Viết và trao đổi sáng kiến kinh nghiệm - Một phương thức tự học của giáo viên và cán bộ quản lý trường học - Lục Thị Nga - Tạp chí tự học số 11(10/2000).
Hỏi đáp về dạy học Tiếng Việt 5 - NXB Giáo Dục, Nguyễn Minh Thuyết chủ biên, năm 2006.
Phương pháp dạy Tập làm văn - NXB giáo dục Việt Nam
Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức,kĩ năng các môn học ở Tiểu học NXB giáo dục Việt Nam .