Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp rèn kĩ năng làm văn miêu tả cho học sinh Lớp 5

 Sau khi học sinh đã có một vốn từ nhất định, giáo viên giúp học sinh các cách sử dụng vốn từ trong miêu tả như: sử dụng từ láy, sử dụng tính từ tuyệt đối (đỏ mọng, đặc sệt, trong suốt...), sử dụng các biện pháp nghệ thuật (so sánh, nhân hoá, ẩn dụ...).
     3.3. Ví dụ: 
Bước 1: Trong phân môn Luyện từ và câu bài: Mở rộng vốn từ Thiên nhiên ( Bài tập 4 - SGK Tiếng Việt 5 - trang 78.
Tìm những từ ngữ miêu tả sóng nước. Đặt câu với một trong các từ ngữ vừa tìm được      
a. Tả sóng nước.  M: ì ầm
       b. Tả làn sóng nhẹ. M: lăn tăn
       c. Tả đợt sóng mạnh.  M: cuồn cuộn
       Để giúp các em làm giàu vốn từ của mình qua bài tập trên, tôi hướng dẫn các em thực hiện như sau:
      + Cho học sinh đọc yêu cầu của bài.
      + Tổ chức cho học sinh làm việc theo nhóm để tìm từ, đặt câu ra phiếu học tập.
      + Gọi đại diện các nhóm báo cáo. Yêu cầu nhóm khác nhận xét theo các tiêu chí sau: Những từ ngữ tìm được đã phù hợp với yêu cầu của từng nhóm từ chưa. Câu văn đặt đã đúng chưa.
+ Giáo viên nhận xét, tuyên dương những nhóm tìm được nhiều từ để động viên, khích lệ các em. Còn nhóm nào tìm từ chưa phù hợp, đặt câu chưa đúng thì giáo viên giải thích cho các em hiểu để các em sửa lại.
     Riêng với phần đặt câu tôi khuyến khích các em đặt câu thêm với các từ khác. Việc làm này sẽ giúp các em biết sử dụng vốn từ để đặt câu. 
     Ví dụ: Học sinh đặt câu: Những đợt sóng cuồn cuộn vỗ nhẹ vào bờ.
               Giáo viên hướng dẫn học sinh sửa lại: Từ cuồn cuộn thường tả đợt sóng mạnh. Còn sóng nhẹ ta hay dùng lăn tăn, dập dềnh, lững lờ....
                Những đợt sóng lăn tăn vỗ nhẹ vào bờ.
         Bước 2: Khi học văn tả một người trong gia đình em. Trong giờ hướng dẫn học môn Tiếng Việt tôi dành khoảng 15 phút để cho học sinh sinh hoạt câu lạc bộ : Yêu thơ văn em tập viết.
    Tôi đưa ra yêu cầu các con hãy tập làm nhà thơ sáng tác ra những bài thơ hay về mẹ.
Học sinh đọc những bài thơ mà mình viết để các bạn nghe và cảm nhận.
Học sinh 1 viết:
     Mẹ là số Một
Sao trời có hàng vạn
Cây cỏ có hàng trăm
Nhưng mẹ chỉ có một
Biết mấy là yêu thương.
Mẹ chăm con từng tí
Mẹ dạy con từng li
Mẹ cho con đạo đức
Mẹ chỉ con làm người.
Mùa đông đủ lạnh giá
Đã có mẹ sưởi bên
Mùa hè dù nóng nực
Tay mẹ mát tâm hồn.
Con thương mẹ xiết bao
Tảo tần qua khó nhọc
Bàn tay mẹ gầy chai
Cho con được đi học.
Biết bao nhiêu của ngon
Mẹ dành cho con hết
Bấy nhiêu là câu chuyện
Mẹ thủ thỉ con nghe.
Mẹ ơi có biết không
Con yêu mẹ nhiều lắm
Không thứ gì sánh được
Tình thương mẹ vô bờ!
                                   Vân Khánh 5 A6
Học sinh 2 viết:
    Mẹ yêu 
Ngày con sinh ra
Là ngày hoa đào nở sớm
Giọt nước mắt hạnh phúc
Lăn dài trên gò má mẹ.
Rồi thời gian qua đi
Mẹ chăm con khôn lớn
Chắt bóp từng đồng xu
Để cho con đi học
Ở nơi tốt nhất...
Mẹ mỉm cười khi con hạnh phúc
Mẹ không vui khi thấy con buồn
Con thành công – niềm tự hào dâng trên đôi mắt mẹ
Con thất bại – mẹ dịu dàng ủi an...
Và giờ đây, con đã trưởng thành hơn
Đã có thể sống tự lập
Nhưng làm sao con quên
Công ơn mẹ...
Người đã dưỡng dục con nên người
“ Suốt cả cuộc đời
Đôi mắt mẹ vẫn dõi theo con
Từng bước chân”
                                                      Minh Ngọc – 5A6
     Bằng ngôn từ giản dị học sinh nói lên được tình cảm yêu quý của mình dành cho mẹ. Qua việc sáng tác thơ, đọc cho nhau nghe học sinh sẽ học hỏi nhau để có những câu văn, câu thơ hay về mẹ.
        Bước 3: Khi hướng dẫn học sinh sử dụng từ ngữ trong văn miêu tả tôi hướng dẫn học sinh thông qua các bài tập.
Ví dụ : Hãy chọn từ ngữ thích hợp trong ngoặc điền vào chỗ trống để được các câu văn có hình ảnh so sánh phù hợp nhất (tiếng chuông, chùm sao, thuỷ tinh, dải lụa, giọng bà tiên).
  - Hoa xoan nở từng chùm trông giống như...    (chùm sao )
    Trong câu hình ảnh hoa xoan màu trắng tạo thành chùm ta liên tưởng đến những chùm sao lấp lánh trên bầu trời đen. Vì thế chọn từ chùm sao là thích hợp.
  - Giọng bà trầm ấm ngân nga như...                  ( tiếng chuông )
Từ tiếng chuông gợi âm thanh vang vọng. Vì thế giọng bà được so sảnh với tiếng chuông để gợi lên giọng điệu trầm ấm, ngân vang.
Ở ví dụ trên cho số từ nhiều hơn số chỗ trống cần điền, buộc HS phải suy nghĩ kĩ hơn khi chọn từ.
       Qua  cách trên học sinh nhận thấy tác dụng của việc sử dụng các từ ngữ gợi tả, gợi cảm. Biết cách chọn từ và sử dụng các từ ngữ gợi tả, gợi cảm, những biện pháp nghệ thuật sao cho phù hợp với văn cảnh.
Biện pháp 4: Hướng dẫn học sinh luyện viết câu
4.1. Mục tiêu:
Giúp học sinh viết được câu văn đúng ngữ pháp.
Rèn kĩ năng viết câu văn đúng, hay. 
. Cách tiến hành:
        Bước 1:  Hướng dẫn học sinh viết câu văn đúng ngữ pháp.
        Bước 2:  Hướng dẫn học sinh dùng dấu câu đúng, nhất là dấu chấm và dấu phẩy. Ngắt câu đúng sẽ diễn đạt rõ ràng, người đọc, người nghe dễ dàng tiếp nhận thông tin.
         Bước 3: Hướng dẫn học sinh sử dụng từ ngữ giàu hình ảnh, tạo được sắc thái riêng của đối tượng miêu tả.
         4.3. Ví dụ: Miêu tả mái tóc của một bạn.
         Bước 1: Yêu cầu học sinh đặt câu đủ chủ ngữ - vị ngữ.
Bạn Lan có mái tóc màu đen dài ngang vai.
          Bước 2: Hướng dẫn học sinh sử dụng dấu câu.
Gv hỏi học sinh nhận xét về phần đặt câu của bạn.
 Hs trả lời : Câu bạn đặt còn thiếu dấu phẩy để ngăn cách giữa các ý trong thành phần vị ngữ.
Hs sửa: Bạn Lan có mái tóc màu đen, dài ngang vai.
         Bước 3: Hướng dẫn học sinh viết câu văn hay hơn.
GV nói: Cùng nói về mái tóc màu đen, ngang vai ai có thể đặt được câu khác hay hơn.
Học sinh đặt: Bạn Lan có mái tóc đen huyền, óng ả, xõa ngang vai.
          Ngoài những biện pháp trên , để rèn kĩ năng làm văn miêu tả cho học sinh tôi còn hướng dẫn học sinh:
 Tích lũy vốn kiến thức văn học
          Tích luỹ văn học là điều kiện tối thiểu để học tốt môn Tiếng Việt, nhất là phân môn Tập làm văn. Giáo viên đã cho học sinh sử dụng sổ tay chính tả để ghi chép những tiếng khó, ghi những trường hợp mắc lỗi chính tả đã được sửa chữa. Trong môn Tập làm văn, đây cũng là một biện pháp tích cực để giúp học sinh trau dồi vốn kiến thức văn học. Sổ tay văn học dùng cho các em ghi chép các ý hay, các câu, đoạn văn hay. Việc ghi chép này không nhất thiết để cho học sinh khi làm văn sẽ mở ra sử dụng nhưng trước hết, qua mỗi lần ghi chép, các em sẽ được một lần đọc, ghi nhớ, bắt chước, lâu dần thành thói quen. Khi làm bài, những từ ngữ, hình ảnh, ý văn sẽ tự động tái hiện, giúp học sinh có thể vận dụng trong bài làm.
 Tìm hiểu, cảm nhận cái hay, cái đẹp của một đoạn văn:
Hướng dẫn học sinh tìm hiểu để cảm nhận cái hay, cái đẹp qua việc đọc một đoạn văn được tiến hành qua  nhiều tiết học. Cảm nhận được cái hay, cái đẹp, các em sẽ hình thành được những cảm xúc thẩm mĩ, giúp cho việc học tập làm văn tốt hơn, nhất là văn miêu tả.
          Để hướng dẫn tìm hiểu cảm nhận cái hay, cái đẹp của đoạn văn, giáo viên hướng dẫn các em hình thành thói quen suy nghĩ, tự đặt và ghi các câu hỏi xoay quanh nội dung đoạn văn. Kết quả học sinh có thể tự đặt các câu hỏi như:
          + Đoạn văn này miêu tả đặc điểm gì của nhân vật ?
          + Đoạn văn này dùng những từ láy nào để miêu tả hình ảnh của nhân vật ?
          + Có thể dùng những hình ảnh so sánh nào cho đoạn văn ?...
         Ví dụ: Trong đoạn văn Chú bé vùng biển( Tiếng Việt 5 tập 1)
  Thằng Thắng, con cá vược của thôn Bần và là địch thủy bơi lội đáng gờm nhất của bọn trẻ, lúc này đang ngồi trên chiếc thuyền đậu ở ngoài cùng. Nó trạc tuổi thằng Chân ‘‘ phệ”nhưng cao hơn hẳn cái đầu. Nó cởi trần, phơi nước da rám  đỏ khỏe mạnh của những đứa trẻ lớn lên với nắng, nước mặn, gió biển.Thân hình nó rắn chắc, nở nang: cổ mập, vai rộng, ngực nở căng, bụng thon hằn rõ những múi, hai cánh tay gân guốc như hai cái bơi chèo, cặp đùi dế to, chắc nình nịch
Giáo viên hướng dẫn để học sinh có thể trả lời được câu hỏi
         + Đoạn văn này miêu tả đặc điểm gì của nhân vật ?
Đoạn văn này miêu tả đặc điểm ngoại hình của cậu bé Thắng
          + Đoạn văn này dùng những từ láy nào để miêu tả hình ảnh của nhân vật ?
 Đoạn văn này dùng những từ láy nở nang, gân guốc
         + Có thể dùng những hình ảnh so sánh nào cho đoạn văn ?...
 Hình ảnh so sánh: So sánh khả năng bơi giỏi của cậu bé Thắng như con cá vược. Hai cánh tay gân guốc của Thắng như hai cái bơi chèo.
Hướng dẫn lập và hoàn thiện dàn ý
Khi học sinh đã được cung cấp những từ ngữ miêu tả rồi, giáo viên cần tổ chức, hướng dẫn cho các em lập dàn ý, lựa chọn sắp xếp ý để miêu tả. Mục đích xây dựng dàn ý là giúp học sinh xác định được đúng yêu cầu của từng phần: mở bài, thân bài, kết bài, xác định thể loại và đối tượng miêu tả để tránh tình trạng học sinh viết tràn lan, lạc đề và miêu tả không trọng tâm.
Hoạt động tiếp theo sau khi lập dàn ý là hoàn thiện dàn ý. Đây là bước quan trọng, cần thiết để có được một bài tập làm văn viết tốt nhất. Khi làm bài vào vở, học sinh cần chú ý cách trình bày, chữ viết, lỗi chính tả. Đó là những yếu tố giúp học sinh thành công trong quá trình học Tập làm văn. Cuối cùng, khi đã làm bài xong học sinh cần kiểm tra lại bài viết của mình trước khi nộp bài.
               Ví dụ  Đề bài: Hãy miêu tả một người bạn thân của em.
          Học sinh quan sát, viết nhanh ra giấy những điều mà mình quan sát được. Ví dụ:
          + Bạn Lan Anh học chung lớp với em.
          + Bạn chơi thân với em từ năm học lớp Một.
          + Chúng em rất thân nhau.
          + Em sẽ cố gắng làm những điều thật tốt để tình bạn của chúng em mãi mãi bền lâu.
          + Những ngày bạn nghỉ học, em cảm thấy rất nhớ.
          + Bạn có nước da trắng trẻo
          + Bạn hay phát biểu và hiểu bài rất nhanh nên được thầy và các bạn khen ngợi.
          + Bạn rất hay cười.
          + Mái tóc bạn không đen như tóc em nhưng dài hơn.
          + Bằng tuổi với em nhưng cao hơn em một cái đầu.
          +Lan Anh viết chữ rất đẹp. Bạn đã được chọn dự thi viết chữ đẹp vòng trường và đạt giải ba. 
          + Mỗi khi bạn cười, hai lúm đồng tiền trên má hiện rõ trên khuôn mặt ngăm đen dễ thương.
          + Bạn không gây gổ với ai bao giờ.
          + Thầy cô thường lấy bạn để làm gương.
          Sau khi tìm ý, cho các em chọn và sắp sếp ý thành các đoạn Mở bài, Thân bài, Kết bài phù hợp.
Mở bài
         +Em và bạn Lan Anh chơi thân với nhau từ năm lớp Ba. 
         +Chúng em rất thân nhau. Đi học, em thường đi chung với bạn.
Thân bài
         +Bằng tuổi với em cao hơn em một cái đầu. 
        +Bạn có nước da trắng trẻo, mịn màng như làn da em bé.. 
        +Bạn rất hay cười, mỗi khi bạn cười, hai lúm đồng tiền trên má hiện rõ trên khuôn mặt trắng trẻo dễ thương. 
        +Lan Anh có đôi mắt to rất đẹp với hàng lông mi dài, cong. Đôi mắt bạn luôn ánh lên ra vẻ hồn nhiên, chất phác. 
       +Mái tóc bạn không đen như tóc em nhưng dài hơn
        + Lan Anh viết chữ rất đẹp, bạn đã được chọn dự thi viết chữ đẹp vòng trường và đạt giải ba. 
       +Thầy thường lấy bạn ra làm gương cho chúng em noi theo để rèn chữ. Ở lớp, thầy thường khen bạn hiểu bài rất nhanh. 
      +Em chưa thấy bạn gây gổ với ai bao giờ. 
          Kết bài
        +Mỗi khi vắng Lan Anh, nhất là những ngày bạn nghỉ học, em cảm thấy rất nhớ. 
     V. CHƯƠNG 5: KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM
     Qua những biện pháp mà tôi đã áp dụng được nêu ở trên, đến giữa học kì 2 năm học 2018 – 2019 các em đã nắm được một số vốn kiến thức nhất định để học có hiệu quả phân môn Tập làm văn. Cả lớp đều ham thích môn học, không sợ sệt khi đến tiết Tập làm văn như đầu năm học nữa. Bài làm của các em đa số đã có tiến bộ, học sinh nắm được cách sắp xếp ý, bố cục chặt chẽ, dùng từ chính xác, viết câu văn trôi chảy, mạch lạc, bước đầu có hình ảnh, cảm xúc, hiểu và vận dụng khá tốt các biện pháp tu từ trong các bài tập làm văn của mình. Các em cảm thụ được bài văn, đọc bài trôi chảy, hiểu đúng nội dung bài, nhất là rất tự tin khi đến tiết học Tập làm văn.
     Kết quả học tập phân môn Tập làm văn tại lớp 5A6 đến giữa học kì 2 năm học 2018 - 2019 đạt hiệu quả rõ rệt.
     Cụ thể như sau: Sĩ số 53 học sinh
Thời gian
Kết quả khảo sát học sinh 
Điểm
10
9
8
7
6
5
Dưới 5
Giữa học kì 1
5
(9%)
14
(26%)
15
(28%)
10
(19%)
4
(8%)
5
(10%)
0
Giữa học kì 2
10
(19%)
17
(32%)
19
(36%)
3
(5%)
2
(4%)
2
(4%)
0
 
↑5HS
( ↑10%)
 
↑ 3HS
  (↑6%)
↑ 4HS
  (↑8%)
↓7 HS
(↓14%)
↓2 HS
(↓4%)
↓ 3 %
(↓6%)
 
PHẦN III :  KẾT LUẬN
      Sau một học kì áp dụng sáng kiến kinh nghiệm này, thành công tuy nhỏ nhoi nhưng tôi ý thức được rằng để giúp học sinh lớp 5 làm được bài văn miêu tả sinh động, đúng kiểu bài, đòi hỏi giáo viên phải dành nhiều thời gian, công sức nghiên cứu soạn giảng, có lòng nhiệt tình với học sinh và tâm huyết với nghề nghiệp. Thầy cô giáo đã miệt mài, tận tuỵ thì việc mong muốn có nhiều học sinh giỏi văn sẽ không còn là khó. Sau thời gian đầu tư nghiên cứu và áp dụng những biện pháp dạy học như trên, học sinh lớp tôi đã có chuyển biến đi lên về chất lượng phân môn Tập làm văn nói riêng và môn Tiếng Việt nói chung.
     Tập làm văn đúng là phân môn có tính chất tổng hợp và sáng tạo cao. Cho nên mỗi bài văn của từng học sinh là một tác phẩm văn học của các em, chúng ta phải tôn trọng nó, giúp đỡ nó để mỗi ngày có được nhiều học sinh giỏi văn. Biết đâu sau này trong các em, sẽ có người trở thành nhà văn, nhà thơ...
     Có thể nói, bước đầu thành công trong việc dạy Tập làm văn miêu tả cho học sinh lớp 5 là nguồn động viên rất lớn cho tôi. Tôi sẽ đem kinh nghiệm này tiếp tục áp dụng để giảng dạy phân môn Tập làm văn ở học kì II và các năm sau, với mong muốn lớn nhất của tôi là giúp học sinh nâng cao chất lượng môn Tiếng Việt cấp Tiểu học.
     Tuy nhiên những biện pháp mà tôi đã áp dụng trên, tuỳ đối tượng học sinh cũng cần có sự vận dụng một cách khéo léo, sáng tạo của giáo viên. Tôi nghĩ rằng nội dung đề tài này không có nhiều điểm mới, đó chỉ là nhiệm vụ hằng ngày của giáo viên mà thôi. Nhưng đồng thời tôi cũng tin rằng nếu lâu nay ta làm chưa tốt thì bây giờ ta dốc hết tâm huyết vào, tận tuỵ với học sinh, soạn giảng nghiêm túc thì chắc chắn sẽ gặt hái được thành công.
MỘT SỐ ĐỀ XUẤT
     Để việc rèn kĩ năng làm văn miêu tả cho học sinh được tốt tôi xin có một số đề xuất sau:
- Là giáo viên, tôi hiểu rõ tầm quan trọng trong công tác trồng người. Vì thế, bản thân tôi luôn cố gắng trau dồi sách vở, học hỏi từ đồng nghiệp cũng như đúc kết kinh nghiệm giảng dạy của bản thân, nâng cao đạo đức và chuyên môn.
- Đối với đồng nghiệp dạy lớp 5: Thầy, cô giáo cần phải đầu tư hơn nữa về phương pháp và biện pháp cho mỗi giờ học phân môn Tập làm văn (từng thể loại, từng kiểu bài cụ thể ) để từng bước giúp các em nắm vững kiến thức, chủ động nói lên những suy nghĩ hồn nhiên của mình; nói đúng, nói hay, làm giàu thêm vốn từ ngữ và giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt.
- Bên cạnh sự nỗ lực của giáo viên, kính mong  nhà trường cho tiến hành các tiết chuyên đề chuyên sâu về văn miêu tả nhằm rút kinh nghiệm chung đồng thời nâng cao chất lượng, hiệu quả giảng dạy phân môn Tập làm văn nói chung và kiểu bài văn miêu tả nói riêng.