Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao chất lượng giảng dạy Luyện từ và câu cho học sinh Lớp 4

 hệ về nghĩa và quan hệ về âm (âm thanh) thì ta xếp vào nhóm từ ghép.
 VD: thúng mủng, tươi tốt, đi đứng, mặt mũi, phẳng lặng, mơ mộng,...
- Nếu các từ chỉ còn một tiếng có nghĩa, còn một tiếng đã mất nghĩa nhưng hai tiếng không có quan hệ về âm thì ta xếp vào nhóm từ ghép.
VD: Xe cộ, tre pheo, gà qué, chợ búa,...
- Nếu các từ chỉ còn một tiếng có nghĩa, còn một tiếng đã mất nghĩa nhưng hai tiếng có quan hệ về âm thì ta xếp vào nhóm từ láy.
VD: chim chóc, đất đai, tuổi tác, thịt thà, cây cối ,máy móc,...
* Tôi giúp học sinh hiểu: Những từ này nếu nhấn mạnh vào đặc trưng ngữ nghĩa của chúng thì có thể coi đây là những từ ghép. Nhưng nhấn mạnh vào mối quan hệ ngữ âm giữa hai tiếng, thì có thể coi đây là những từ láy.Tuy nhiên khi dạy những từ này tôi hướng dẫn học sinh xếp vào từ láy để dễ phân biệt. 
- Các từ không xác định được hình vị gốc (tiếng gốc ) nhưng có quan hệ về âm thì đều xếp vào lớp từ láy.
VD: nhí nhảnh, bâng khuâng, dí dỏm, ...
- Các từ có một tiếng có nghĩa và một tiếng không có nghĩa nhưng các tiếng trong từ được biểu hiện trên chữ viết không có phụ âm đầu thì cũng xếp vào nhóm từ láy (láy vắng khuyết phụ âm đầu ).
VD: ồn ào, ầm ĩ, ấm áp, im ắng, ao ước ,yếu ớt,...
- Các từ có một tiếng có nghĩa và một tiếng không có nghĩa có phụ âm đầu được ghi bằng những con chữ khác nhau nhưng có cùng cách đọc ( c/k/q ; ng/ngh;g/gh ) cũng được xếp vào nhóm từ láy.
VD: cuống quýt, cũ kĩ, ngốc nghếch, gồ ghề,...
* Tôi lưu ý học sinh: Trong thực tế, có nhiều từ ghép ( gốc Hán ) có hình thức ngữ âm giống từ láy, song thực tế các tiếng đều có nghĩa rất khó phân biệt, tôi liệt kê ra một số từ cho HS ghi nhớ .
VD :bình minh, cần mẫn, tham lam, bảo bối, ban bố, căn cơ, hoan hỉ, chuyên chính, chính chuyên, chân chất, chân chính, hảo hạng, khắc khổ, thành thực,....)
- Ngoài ra, những từ không có cả quan hệ về âm và về nghĩa ( từ thuần Việt ) như: tắc kè, bồ hóng, bồ kết, bù nhìn, ễnh ương, mồ hôi,... hay các từ vay mượn như: mì chính, cà phê, xà phòng, mít tinhTôi giải thích cho học sinh đây là loại từ ghép đặc biệt, các em sẽ được học sau. 
DẠNG 2 – TỪ LOẠI
.Hướng dẫn và tổng hợp cho học sinh những kiến thức cần ghi nhớ về danh từ, động từ, tính từ.
 Trong giảng dạy tôi đặc biệt giảng cho học sinh hiểu thế nào là từ loại, gồm những từ loại cơ bản nào, chốt cho học sinh những kiến thức cần ghi nhớ về từ loại cụ thể:
 Dựa vào sự giống nhau về đặc điểm ngữ pháp, các từ được phân ra thành từng loại, gọi là từ loại.
+ Từ loại là các loại từ có chung đặc điểm ngữ pháp và ý nghĩa khái quát.
+ Các từ loại cơ bản của Tiếng Việt lớp 4 gồm: Danh từ, động từ, tính từ,
 A.  Danh từ: là những từ dùng chỉ sự vật; người, vật, hiện tượng, khái niệm, đơn vị,... Có hai loại danh từ đó là danh từ chung và danh từ riêng.
* Danh từ chung: Dùng để gọi chung tên của các sự vật
   VD: Tôi yêu cầu học sinh cho ví dụ cụ thể cho mỗi loại danh từ.
 - Danh từ chỉ người: bố, mẹ, học sinh, bộ đội,...
   - Danh từ chỉ vật: bàn ghế, sách vở, sông, suối, cây cối,...
   - Danh từ chỉ hiện tượng: nắng, mưa, gió, bão, động đất,...
   - Danh từ chỉ đơn vị: (ghép được với số đếm).
   + Danh từ chỉ loại: cái, con, chiếc, tấm, cục, mẩu,...
   + Danh từ chỉ thời gian: ngày, tháng, năm, giờ, phút,...
   + Danh từ chỉ đơn vị đo lường: mét, cân, khối, sải tay,...
   + Danh từ chỉ đơn vị hành chính: thôn, xã, trường, lớp,...
   + Danh từ chỉ tập thể: cặp, đoàn, đội, bó, dãy, đàn,...
   * Danh từ chỉ khái niệm: Là các khái niệm trừu tượng tồn tại trong nhận thức của người, không nhìn được bằng mắt. Không cảm nhận được bằng các giác quan.
VD: đạo đức, kinh nghiệm, cách mạng, tư tưởng, tinh thần, hạnh phúc, cuộc sống, lịch sử, tình yêu, niềm vui,...
   * Danh từ riêng: Dùng chỉ các tên riêng của người hoặc địa danh.
   VD: 
 - Chỉ tên người: Phạm Đức Hải Huy, Thu Hiền,...
   - Từ dùng với ý nghĩa đặc biệt: Người, Bác Hồ,...
  - Từ chỉ sự vật được nhân hoá: Cún, Dế Mèn, Lúa,...
   - Từ chỉ tên địa phương: Hà Nội, Sa Pa, Vũng Tàu,...
   - Từ chỉ địa danh: Hồ Tây, Nhà Thờ Lớn, Suối Tiên,...
   - Từ chỉ tên sông, núi, cầu, cống: sông Hồng, núi Ba Vì,  cầu Nhật Tân, cống Trắng, đường Hồ Chí Minh, ngã tư Môi,...
 * Sau khi học sinh nắm chắc các khái niệm về danh từ, tôi hướng dẫn cho học sinh hiểu thế nào là cụm danh từ :
- Danh từ có thể kết hợp với các từ chỉ số lượng ở phía trước, các từ chỉ định ở phía sau và một số từ ngữ khác để lập thành cụm danh từ. Cụm danh từ là loại tổ hợp từ do danh từ và một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành.
 - Trong cụm danh từ, các phụ ngữ ở phần trước bổ sung cho danh từ các ý nghĩa về số và lượng. Các phụ ngữ ở phần sau nêu lên đặc điểm của sự vật mà danh từ biểu thị hoặc xác định vị trí của sự vật ấy trong không gian hay thời gian.
B. Động từ : Động từ là những từ chỉ hoạt động, trạng thái của sự vật.
 VD : - Đi, chạy ,nhảy,... (ĐT chỉ hoạt động )
 - Vui, buồn, giận, ... (ĐT chỉ trạng thái )
 * Khi dạy những bài về động từ, tôi lưu ý học sinh mấy lưu ý về động từ chỉ trạng thái :
 - Đặc điểm ngữ pháp nổi bật nhất của động từ chỉ trạng thái là : 
 + Động từ chỉ hoạt động có thể kết hợp với từ xong ở phía sau (ăn xong, đọc xong ,)
+ Động từ chỉ trạng thái không kết hợp với xong ở phía sau (không nói : còn xong, hết xong, ghét xong, ). 
- Trong Tiếng Việt có một số loại động từ chỉ trạng thái sau:
+ ĐT chỉ trạng thái tồn tại (hoặc trạng thái không tồn tại):còn, hết,có,
+ ĐT chỉ trạng thái biến hoá : thành, hoá,
+ ĐT chỉ trạng thái tiếp thụ : được, bị, phải, chịu,
+ ĐT chỉ trạng thái so sánh : bằng, thua, hơn, là,
 - Một số động từ sau đây cũng được coi là động từ chỉ trạng thái: nằm, ngồi, ngủ, thức, nghỉ ngơi, suy nghĩ, đi ,đứng , lăn, lê, vui, buồn , hồi hộp, băn khoăn, lo lắng,Các từ này có một số đặc điểm sau:
+ Một số từ vừa được coi là động từ chỉ hành động, lại vừa được coi là động từ chỉ trạng thái.
+ Một số từ chuyển nghĩa thì được coi là động từ chỉ trạng thái (trạng thái tồn tại.)
VD: Bác đã đi rồi sao Bác ơi ! (Tố Hữu )
 Anh ấy đứng tuổi rồi .
 + Một số từ mang đặc điểm ngữ pháp của tính từ ( kết hợp được với các từ chỉ mức độ )
- Các động từ sau đây cũng được coi là động từ chỉ trạng thái ( trạng thái tâm lí ): yêu, ghét , kính trọng, chán, thèm,, hiểu,Các từ này mang đặc điểm ngữ pháp của tính từ, có tính chất trung gian giữa động từ và tính từ.
- Có một số ĐT chỉ hành động được sử dụng như một ĐT chỉ trạng thái. 
VD: Trên tường treo một bức tranh.
Dưới gốc cây có buộc một con ngựa .
- Động từ chỉ trạng thái mang một số đặc điểm về ngữ pháp và ngữ nghĩa giống như tính từ. Vì vậy, chúng có thể làm vị ngữ trong câu kể: Ai thế nào ?
* Sau khi học sinh nắm chắc các khái niệm về động từ, tôi hướng dẫn cho học sinh hiểu thế nào là cụm động từ:
 - ĐT thường kết hợp với các phụ từ mệnh lệnh (ở phía trước )và một số từ ngữ khác để tạo thành cụm động từ. Cụm động từ là loại tổ hợp từ do động từ với một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành. Nhiều động từ phải có các từ ngữ phụ thuộc đi kèm, tạo thành cụm động từ mới trọn nghĩa.
 - Trong cụm động từ, các phụ ngữ ở phần trước bổ sung cho động từ các ý nghĩa: quan hệ thời gian; sự tiếp diễn tương tự; sự khuyến khích hoặc ngăn cản hành động; sự khẳng định hoặc phủ định hành động,Các phụ ngữ ở phần sau bổ sung cho động từ các chi tiết về đối tượng, hướng, địa điểm, thời gian, mục đích, nguyên nhân, phương tiện và cách thức hành động.
C. Tính từ : Tính từ là những từ miêu tả đặc điểm hoặc tính chất của sự vật, hoạt động, trạng thái,
 *Tôi chốt cho học sinh có hai loại tính từ đáng chú ý là:
- Tính từ chỉ tính chất chung không có mức độ ( xanh, tím, sâu, vắng, )
- Tính từ chỉ tính chất có xác định mức độ - mức độ cao nhất: (xanh lè, tím ngắt, sâu hoắm, vắng tanh,).
* Sau khi học sinh nắm chắc các khái niệm về tính từ, tôi hướng dẫn cho học sinh hiểu thế nào là cụm TT: 
- Tính từ có thể kết hợp với các từ chỉ mức độ như: rất, hơi, lắm, quá, cực kì, vô cùng, để tạo tạo thành cụm tính từ ( khả năng kết hợp với các phụ từ mệnh lệnh ( như động từ ) ngay trước nó là rất hạn chế )
Trong cụm Tính từ, các phụ ngữ ở phần trước có thể biểu thị quan hệ thời gian; sự tiếp diễn tương tự, mức độ của đặc điểm, tính chất, sự khẳng định hay phủ định.Các phụ ngữ ở phần sau có thể biểu thị vị trí, sự so sánh, mức độ, phạm vi hay nguyên nhân của đặc điểm, tính chất.
2.2.Hướng dẫn học sinh phân biệt từ chỉ đặc điểm, từ chỉ tính chất, từ chỉ trạng thái .
 t trạng thái là khá khó với học sinh. Khi làm các dạng bài này,các con thường sai do chưa phân biệt được đặc điểm riêng của mỗi loại từ. Trong quá trình giảng dạy, tôi đặc biệt lưu ý chốt sâu kiến thức cho học sinh về:
- Từ chỉ đặc điểm: Đặc điểm là nét riêng biệt, là vẻ riêng của một một sự vật nào đó (có thể là người, con vật, đồ vật, cây cối,...). Đặc điểm của một vật chủ yếu là đặc điểm bên ngoài (ngoại hình ) mà ta có thể nhận biết trực tiếp qua mắt nhìn, tai nghe, tay sờ, mũi ngửi,... Đó là các nét riêng, vẻ riêng về màu sắc, hình khối, hình dáng, âm thanh,...của sự vật. Đặc điểm của một vật cũng có thể là đặc điểm bên trong mà qua quan sát, suy luận, khái quát,...ta mới có thể nhận biết được. Đó là các đặc điểm về tính tình, tâm lí, tính cách của một người, độ bền, giá trị của một đồ vật...
Từ chỉ đặc điểm là từ biểu thị các đặc điểm của sự vật, hiện tượng như đã nêu ở trên.
VD: + Từ chỉ đặc điểm bên ngoài: cao, thấp, rộng , hẹp, xanh, đỏ,...
 + Từ chỉ đặc điểm bên trong: tốt ,ngoan, chăm chỉ, bền bỉ,...
 - Từ chỉ tính chất : Tính chất cũng là đặc điểm riêng của sự vật, hiện tượng (bao gồm cả những hiện tượng xã hội, những hiện tượng trong cuộc sống,...), nhưng thiên về đặc điểm bên trong, ta không quan sát trực tiếp được, mà phải qua quá trình quan sát, suy luận, phân tích, tổng hợp ta mới có thể nhân biết được. Do đó, từ chỉ tính chất cũng là từ biểu thị những đặc điểm bên trong của sự vật, hiện tượng.
VD: Tốt, xấu, ngoan, hư, nặng ,nhẹ, sâu sắc, nông cạn, suôn sẻ, hiệu quả, thiết thực,...
Như vậy, khi dạy HS phân biệt ( một cách tương đối) từ chỉ đặc điểm và từ chỉ tính chất, tôi định hướng cho học sinh: Từ chỉ đặc điểm thiên về nêu các đặc điểm bên ngoài , còn từ chỉ tính chất thiên về nêu các đặc điểm bên trong của sự vật, hiện tượng. Một quy ước mang tính sư phạm như vậy được coi là hợp lí và giúp HS tránh được những thắc mắc không cần thiết trong quá trình học tập.
 - Từ chỉ trạng thái : Tôi hướng dẫn cho học sinh hiểu Trạng thái là tình trạng của một sự vật hoặc một con người, tồn tại trong một thời gian nào đó. Từ chỉ trạng thái là từ chỉ trạng thái tồn tại của sự vật, hiện tượng trong thực tế khách quan.
 VD: Trời đang đứng gió .
 Người bệnh đang hôn mê.
 Cảnh vật yên tĩnh quá.
 Mặt trời toả ánh nắng rực rỡ.
Xét về mặt từ loại, từ chỉ trạng thái có thể là động từ, có thể là tính từ hoặc mang đặc điểm của cả động từ và tính từ ( từ trung gian ), song theo như định hướng trong nội dung chương trình SGK ở cấp tiểu học, tôi hướng dẫn học sinh xếp chúng vào nhóm động từ.
2.3.Hướng dẫn học sinh cách phân biệt các danh từ, động từ, tính từ dễ lẫn lộn :
Khi dạy học, tôi chú trọng dạy học sinh cách phân biệt các danh từ, động từ, tính từ dễ lẫn lộn, tôi đưa ra những quy ước giúp học sinh hiểu nội dung và cách phân biệt cụ thể:
 Tôi lưu ý học sinh: Để phân biệt các danh từ, động từ, tính từ dễ lẫn lộn, ta thường dùng các phép liên kết ( kết hợp ) với các phụ từ.
*Danh từ:
- Có khả năng kết hợp với các từ chỉ số lượng như: mọi, một, hai, ba, những, các,... ở phía trước; những tình cảm, những khái niệm, những lúc, những nỗi đau,...
 - Danh từ kết hợp được với các từ chỉ định: này, kia, ấy, nọ ,đó,... ở phía sau hôm ấy, trận đấu này, tư tưởng đó,... 
 - Danh từ có khả năng tạo câu hỏi với từ nghi vấn “ nào” đi sau ; lợi ích nào ? chỗ nào? khi nào?...
- Các động từ và tính từ đi kèm: sự, cuộc, nỗi, niềm, cái,... ở phía trước thì tạo thành một danh từ mới; sự hi sinh, cuộc đấu tranh, nỗi nhớ, niềm vui,...
- Chức năng ngữ pháp thay đổi cũng cũng dẫn đến sự thay đổi về thể loại:
 VD: Sạch sẽ là mẹ sức khoẻ. 
 sạch sẽ (tính từ) đã trở thành danh từ.
* Động từ:
- Có khả năng kết hợp với các phụ từ mệnh lệnh: hãy, đừng, chớ,...ở phía trước ; hãy nhớ, đừng băn khoăn, chớ hồi hộp,...
- Có thể tạo câu hỏi bằng cách đặt sau chúng từ bao giờ hoặc bao lâu (tính từ không có khả năng này ) đến bao giờ? chờ bao lâu?...
*Tính từ :
- Có khả năng kết hợp được với các từ chỉ mức độ như: rất , hơi, lắm, quá, cực kì, vô cùng,... rất tốt, đẹp lắm,...
* Tôi lưu ý với HS:
 Các động từ chỉ cảm xúc ( trạng thái ) như : yêu, ghét, xúc động,... cũng kết hợp được với các từ: rất, hơi, lắm,.... Vì vậy,khi còn băn khoăn một từ nào đó là động từ hay tính từ thì nên cho thử kết hợp với hãy, đừng, chớ,...Nếu kết hợp được thì đó là động từ.
KẾT LUẬN
I. KẾT QUẢ :
 Khi áp dụng những biện pháp trên vào việc giảng dạy phân môn Luyện từ và câu, tôi thu nhận được một số kết quả sau :
* Về kiến thức: 98,6 % Học sinh được;
- Mở rộng và hệ thống hóa vốn từ.
- Trang bị các kiến thức giảng dạy về từ và câu; từ, cấu tạo từ, từ loại.
* Về kĩ năng: 98,6% Học sinh có khả năng;
- Nhận biết được cấu tạo của tiếng, từ, từ loại, biết đặt câu với những từ đã cho.
* Về thái độ: 
- 98,6% các em yêu thích học phần mở rộng vốn từ.
- Tự tin, mạnh dạn hơn trong học tập và giao tiếp
- Tỉ lệ học sinh dùng từ chính xác, từ hay tăng lên, kĩ năng viết văn có tiến bộ rất nhiều. 
BẢNG SỐ LIỆU KHẢO SÁT VỐN TỪ CỦA HỌC SINH KHỐI 4
Trường Tiểu học Liên Mạc A- Mê Linh- Hà Nội
Thời gian khảo sát : tháng 5 năm 2020
Lớp
Sĩ số
HTT
HT
CHT
SL
TL%
SL
TL
SL
TL
4A
37
10
27,0
26
70,3
1
2,7
4B
36
12
33,3
23
68,9
1
2,8
4C
35
15
42,8
20
57.2
0
0
4D
41
25
60,8
16
39,2
0
0
2. KẾT LUẬN – KHUYẾN NGHỊ:
 Để nâng cao chất lượng môn Tiếng Việt, trước hết mỗi giáo viên không được xem nhẹ một phân môn nào trong môn Tiếng Việt, cũng như một mảng kiến thức nào, lập kế hoạch bài học chú ý phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực để thu hút học sinh chủ động nắm kiến thức. Phải luôn nghiêm túc thực hiện giáo dục, giảng dạy theo nguyên tắc từ đơn giản đến phức tạp, quan tâm bồi dưỡng đối với tất cả các đối tượng học sinh. Bên cạnh đó, không ngừng học tập nâng cao trình độ kiến thức, tích lũy kinh nghiệm, học hỏi đồng nghiệp,tích cực tìm tòi cái mới áp dụng vào công việc dạy học nhằm đạt kết quả cao nhất. 
Với cương vị là một giáo viên trẻ, qua thực tế giảng dạy, dự giờ đồng nghiệp, tôi đưa ra một số dạng tiêu biểu trong phạm vi kiến thức luyện từ và câu ở lớp 4, phù hợp với nhận thức của các em. Còn rất nhiều dạng bài hay mà tôi chưa đề cập đến trong đề tài này. 
Tôi tha thiết mong các cấp lãnh đạo thường xuyên tổ chức các chuyên đề bồi dưỡng học sinh để tôi được giao lưu học hỏi với những sáng kiến hay, những kinh nghiệm quý báu của đồng nghiệp giúp cho việc dạy luyện từ và câu tốt hơn, đáp ứng được với sự phát triển của xã hội vì sự kì vọng của cha mẹ học sinh và nhà trường .
Trên đây là những kinh nghiệm mà tôi đã rút ra được trong quá trình nghiên cứu, rất mong được sự đóng góp ý kiến của các bạn đồng nghiệp. 
Xin chân thành cảm ơn!