Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh Lớp 4 viết tốt bài văn miêu tả

gày mới của tôi.
 Ví dụ: Tả cây cối
+ Có em vào đề trực tiếp: Nhà em trồng rất nhiều loại cây ăn trái nhưng em thích nhất là cây sầu riêng.
+ Có em mở bài gián tiếp: Chiều chiều em cùng bố mẹ đi dạo mát ngoài biển. Ở đây, có bao nhiêu cảnh mà em yêu, nhưng em chỉ thích nhất là được ngồi dưới bóng những cây dừa san sát để hưởng những làn gió biển mát rượi.
Từ đó tôi rút ra kết luận để các em hiểu rằng: Vào bài trực tiếp hay gián tiếp cũng phải bám sát yêu cầu của đề mới viết được bài văn với nội dung tốt, mang tính nghệ thuật cao. Với các em học sinh khá giỏi nên động viên các em mở bài theo cách gián tiếp.
Ví dụ: Tả một con vật mà em thích
+ Có em vào đề trực tiếp: Trong gia đình nhà em có rất nhiều loài vật nhưng em thích nhất là con mèo tam thể.
+ Có em mở bài gián tiếp: Cả gia đình nhà em đều quý con vật. Nhà em nuôi chó, mèo, chim, cá cảnh và cả 2 con sáo hót rất hay. Nhưng người bạn thân thiết hay đón em từ cổng mỗi khi em đi đâu về là chú cún con.
* Đoạn thân bài: gồm hai đoạn:
a. Thứ nhất là đoạn tả bao quát
b. Thứ hai là tả chi tiết từng bộ phận
* Đoạn văn kết bài: Có hai cách: Kết bài mở rộng và không mở rộng.
      Có nhiều cách kết bài khác nhau nhưng đều xuất phát từ nội dung chính. Nó khép lại trước mắt người đọc những cảm xúc tràn trề, những hình ảnh đẹp đẽ mà các em miêu tả trong bài văn của mình. Phần kêt bài như một cuộc tiễn đưa người khách vừa đến thăm “vườn văn” của mình một cách tình cảm, chân tình, đầy quyến luyến. Vì thế khi viết phần kết bài phải thật cô đọng, tránh cách kết bài cộc lốc, công thức.
      Thực tế cho thấy các em chỉ liệt kê cảm xúc ( Kết bài không mở rộng) “Em rất thích con cún ấy”. Tôi đã gợi mở để các em nêu ( Kết bài mở rộng): “Cún đã sống với gia đình em rất lâu rồi. Nó rất ngoan, em hi vọng nó lớn lên càng biết vâng lời chủ và trung thành hơn nữa. Chẳng thế mà ai cũng nói chó là con vật rất trung thành và tinh nghĩa”
        Hay với bài văn miêu tả hoa đào, có em kết bài: Em rất thích hoa đào, cứ Tết đến là nhà em lại mua một cành đào. Tôi gợi ý để em viết lại kết bài có hồn hơn: Như đã trở thành truyền thống, hoa đào là biểu tượng mùa xuân của miền Bắc và của cả nước ta. Nhìn hoa đào, ta biết mùa xuân đã đến. Những đứa con xa nhà lại chuẩn bị trở về với gia đình thân yêu.
Biện pháp 4: Cung cấp vốn từ, cách dùng từ đặt câu, sử dụng các biện pháp nghệ thuật.
 	 Để dễ tiến hành, tôi gợi ý cho các em trong các tiết luyện tập xây dựng đoạn văn bằng những câu hỏi dễ hiểu, dễ nhớ. Tôi luôn hướng dẫn các em biết lựa chọn chi tiết, diễn đạt câu văn bằng hình ảnh và sử dụng được một số biện pháp nghệ thuật đã học như so sánh, nhân hóa, điệp từ, đảo ngữ,..
* Văn miêu tả đồ vật: có em viết: Con gấu bông ấy thật đáng yêu. Nó có bộ lông mềm mại màu hồng điểm chấm đen ở gan bàn chân.
Sau khi học sinh nêu. Tôi cho học sinh nhận xét bằng những gợi ý mở như sau:
– Đề đồ vật có hồn ta nên gọi đồ vật của mình miêu tả là gì?
 	– Khi tả ngoại hình của nó em nên miêu tả như thế nào để gây hứng thú cho người đọc?
Sau đó có em sửa lại: “ Chú gấu bông ấy thật đáng yêu. Chú được khoác một cái áo màu hồng mềm mại như nhung  làm tăng thêm vẻ hấp dẫn của chú”. 
* Văn miêu tả cây cối: Có em viết: Vườn hoa nhà em có rất nhiều loại hoa, mỗi loài có một màu sắc khác nhau.
Nhưng để câu văn sinh động hơn tôi lại hỏi các em:
– Vườn hoa có nhiều màu sắc gợi cho em hình ảnh gì?
–  Những hình ảnh đó gợi cho em cảm xúc, suy nghĩ gì? 
Sau đó có em sửa lại: Vườn hoa như một chiếc mâm cỗ khổng lồ, trên đó đủ các thứ hoa nở xòe như những món ăn hấp đẫn ai cũng muốn thưởng thức.
      Như vậy đối với các kiểu bài miêu tả đều vậy học sinh cần sử dụng một số biện pháp nghệ thuật để bài văn miêu tả sinh động hơn, hấp dẫn hơn.
* Văn miêu tả con vật: có thể miêu tả hình dáng xen lẫn tính nết hoặc hoạt động của con vật đồng thời lồng vào nêu cảm xúc của mình đối với con vật mà mình tả.
Ví dụ: Tả con gà trống do em chăm sóc có em viết: Cái đuôi của chú có nhiều màu sắc và hơi cong.  Nhưng để câu văn sinh động hơn tôi lại hỏi các em:
– Đuôi gà trống nhiều màu sắc gợi cho em hình ảnh gì? (bảy sắc cầu vồng)
–  Hình ảnh đó gợi cho em cảm xúc, suy nghĩ gì? (Trông thật thích mắt).
 	Sau đó có em sửa lại: Chú có cái đuôi cong như bảy sắc cầu vồng xuất hiện trên bầu trời sau những trận mưa rào mùa hạ, trông thật thích mắt.
* Cảm xúc trong bài văn: Bài văn hay không thể thiếu được cảm xúc của người viết. Cảm xúc không chỉ bộc lộ ở phần kết luận mà còn thể hiện ở từng câu, từng đoạn của bài. Điều này, ở những tiết học trước khi làm bài văn, tôi đã lấy ví dụ cụ thể, và đi đến khái niệm về cảm xúc của mình trước sự vật hiện tượng để các em hiểu và sử dụng vào bài viết.
Ví dụ: Con gấu bông là đồ vật như thế nào đối với em? (Nó như người bạn thân biết động viên an ủi em mỗi khi bị điểm kém). Được vào thăm các con thú ở vườn thú em có cảm giác gì?
          Tôi thường yêu cầu học sinh đưa ra những suy nghĩ cảm xúc, nhận xét về một sự vật hiện tượng nào đó. Do vậy bài văn của học sinh đã tránh được khô khan, liệt kê sự việc mà thấm đượm cảm xúc của người viết.
Biện pháp 5: Xây dựng phong trào đọc sách tích cực.
 Đọc sách là một việc làm hữu ích đối với các em. Qua bài văn, bài thơ hay câu chuyện sẽ giúp các em tiếp thu được ở đó nhiều điều bổ ích, lý thú. Các em sẽ học được ở đó cách diễn đạt, bố cục, dùng từ ... Qua những hình ảnh sinh động, nội dung câu chuyện hay, bài văn hay mà các em bắt gặp được sẽ giúp cho các em thêm yêu quê hương, đất nước, con người.
 Trên thực tế, nguồn sách rất phong phú và đa dạng nên giáo viên cần chọn và hướng cho học sinh tìm đọc những cuốn sách có nội dung lành mạnh như truyện cổ tích, truyện lịch sử, truyện khoa học. Những cuốn sách phục vụ cho chương trình tiểu học của nhà xuất bản Giáo dục: Văn học và tuổi trẻ, Các tập san chuyên đề Tiếng Việt Tiểu học, Cảm thụ văn học, Những bài văn hay, Những bài văn chọn lọc, Tuyển tập các đề thi học sinh giỏi cấp Tiểu học môn Tiếng Việt, Nâng cao Tiếng Việt lớp 4, 5. Chuyện cổ tích mẹ kể con nghe... Những loại sách này giúp học sinh nâng cao kiến thức phục vụ và hỗ trợ cho môn học, tạo cho học sinh thói quen đọc sách tích cực, không đọc những cuốn sách có nội dung xấu và sách không phù hợp với lứa tuổi.
Một số hình ảnh của học sinh trong tiết đọc sách
Sau khi áp dụng những biện pháp trên tôi thấy học sinh đã biết chọn lọc từ hay, gợi tả, gợi cảm để miêu tả. Khi miêu tả sự vật biết sử dụng biện pháp nghệ thuật nhân hóa, so sánh làm cho câu văn giàu sinh động, hấp dẫn hơn.
+ Tính mới của sáng kiến:
Sáng kiến đã đưa ra một số biện pháp thiết thực, áp dụng trên thực tế dạy học ở lớp 4C. Tôi nhận thấy việc áp dụng một số biện pháp ở trên vào việc hướng dẫn học sinh sử dụng từ ngữ để viết câu văn biểu cảm, chân thật thực sự đạt hiệu quả, các em linh hoạt hơn trong viết văn cũng như trong giao tiếp. Bài văn của mỗi em đều có sắc thái riêng, mang tính sáng tạo và thực tiễn cao.
3. Kết quả:
* Tiêu chí đánh giá: 
Việc đưa ra các tiêu chí để đánh giá học sinh giúp cho giáo viên có những thông tin cần thiết cho việc thiết kế hoạch bài dạy, hoạt động dạy và hoạt động học, có biện pháp hữu hiệu để bồi dưỡng, phụ đạo học sinh. Ngoài ra dựa vào tiêu chí đánh giá còn giúp học sinh nhận ra cái được và chưa được trong bài viết của mình từ đó hắc phục để có được bài viết tốt hơn, chất lượng hơn. 
Tiêu chí đánh giá một bài văn:
 + Bài viết đúng yêu cầu đề bài có cấu tạo 3 phần rõ ràng: Mở bài, thân bài, kết bài: 5 điểm
 +Nội dung bài viết đúng yêu cầu đề bài trình tự bài viết hợp lý, logic, lời văn tự nhiên, chân thực, có cảm xúc: 1 điểm
 + Viết câu đúng ngữ pháp có tính biểu cảm, dùng từ chính xác, không sai lỗi chính tả, trình bày bài sạch sẽ, chữ viết rõ ràng: 1 điểm 
 + Bài viết có sáng tạo, có sử dụng biện pháp nghệ thuật: 1 điểm
 Bài viết đảm bảo 4 yêu cầu trên cho tối đa 8 điểm.
- Dưới đây là bảng thống kê chất lượng bài kiểm tra môn Tập làm văn của lớp 4C trước và sau khi áp dụng sáng kiến:
 * Khảo sát trước khi nghiên cứu sáng kiến:
Tuần 5
Bài văn có đủ cấu trúc, đủ nội dung, có ý hay.
Bài văn có đủ cấu trúc, đủ nội dung, chưa có ý sáng tạo.
Bài văn có đủ cấu trúc, nội dung còn sơ sài, lộn xộn.
Bài văn chưa đúng cấu trúc, nội dung còn thiếu..

SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
36 HS
2
5,6
7
19,4
18
50
9
25

* Khảo sát sau khi nghiên cứu sáng kiến: 
Qua quá trình áp dụng các biện pháp trên, tôi thấy bài làm của nhiều em đã tiến bộ rõ rệt, các em đã biết viết văn miêu tả giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, đặc biệt nhiều em đã biết sử dụng các biện pháp nghệ thuật như: Nhân hóa, so sánh, dùng điệp từ, điệp ngữbài làm sinh động, cảm xúc chân thật. Tuy vẫn còn một số ít bài viết khô cứng, liệt kê các chi tiết của đối tượng miêu tả nhưng không có hiện tượng sao chép văn mẫu, không có bài làm na ná như nhau. 
Từ đó tôi đã mạnh dạn vận dụng vào giảng dạy lớp 4 năm học này và thấy các em cũng đã nắm bắt vận dụng rất tốt. Đến thời điểm hiện nay các em đã viết được bài văn cơ bản theo chuẩn đề ra. Đến tuần 25, tôi đã tiến hành khảo sát chất lượng lớp tôi chủ nhiệm. 
Đề bài: Tả một cây bóng mát, cây hoa hoặc cây ăn quả mà em thích.

Bài văn có đủ cấu trúc, đủ nội dung, có ý hay.
Bài văn có đủ cấu trúc, đủ nội dung, chưa có ý sáng tạo.
Bài văn có đủ cấu trúc, nội dung còn sơ sài, lộn xộn.
Bài văn chưa đúng cấu trúc, nội dung còn thiếu..

SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
Tuần 5
2
5,6
7
19,4
18
50
9
25
Tuần 25
17
47,2
13
36,1
 5
13,9
1
2,8

- So sánh: Qua bảng tổng hợp trên cho thấy, chất lượng viết văn của học sinh tăng lên đáng kể so với đầu năm, trong viết văn miêu tả các em đã làm chủ được vốn từ, các em linh hoạt hơn trong viết văn cũng như trong giao tiếp. Bài văn của mỗi em đều có sắc thái riêng, mang tính sáng tạo và thực tiễn cao. Hiện tượng học sinh sử dụng từ không đúng nghĩa, không phù hợp với văn cảnh, dùng từ không có giá trị gợi cảm giảm đáng kể. Học sinh viết được những câu văn hay, ý sáng tạo, đã biết sử dụng các biện pháp nghệ thuật khi miêu tả làm cho bài viết thêm sinh động, hấp dẫn gây hứng thú cho người đọc.
4. Bài học kinh nghiệm:
Việc rèn kỹ năng viết tốt bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4 là góp phần năng cao giáo dục toàn diện cho các em hiện nay. Các em có thể miêu tả những sự vật mang tính động hơn, trong không gian rộng và mối quan hệ phức tạp hơn chính vì vậy đòi hỏi tư duy, suy luận, bày tỏ thái độ tình cảm nhiều hơn. Cho nên cốt lõi cơ bản của việc rèn kĩ năng sử dụng từ ngữ trong viết văn tả cảnh là làm cho học sinh tự nhận xét được điều hay, cái chưa được về bài viết của mình, của bạn qua một đề bài cụ thể, để rồi cùng nhau học tập cái hay, sửa chữa lỗi mắc phải. Đây là vấn đề then chốt mà giáo viên mỗi trường tiểu học phải quan tâm, chú trọng. Có thực hiện được như vậy thì chất lượng học tập mới được nâng cao. Tuy nhiên muốn thực hiện được đạt kết quả cao cần phối hợp với phụ huynh học sinh. Ngoài ra mỗi giáo viên tiểu học phải tích cực học hỏi nâng cao tay nghề.
III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận:
- Trước những yêu cầu đổi mới sự nghiệp giáo dục và đào tạo, thực hiện đổi mới chương trình sách giáo khoa nhằm đáp ứng nhu cầu về nguồn nhân lực trong công cuộc đổi mới đất nước trong giai đoạn hiện nay. Việc nâng cao chất lượng dạy học là một trong những yêu cầu trọng tâm của chiến lược phát triển giáo dục. Một trong những yếu tố quyết định đến chất lượng giáo dục đó là đội ngũ giáo viên, để đáp ứng nhu cầu đổi mới giáo dục, giáo viên phải không ngừng học hỏi, sáng tạo trong giảng dạy, đem hết khả năng và niềm đam mê, lòng nhiệt tình cho công tác thì mới có được những kết quả như mong muốn. Với việc dạy tập làm văn, nhất là văn miêu tả 4 thì việc làm này càng cần thiết hơn bởi việc dạy tập làm văn là rất khó, học sinh lớp 4 tuy đã gần cuối cấp tiểu học nhưng việc làm văn cũng mới dừng ở mức độ "tập", nội dung chương trình lại hoàn toàn mới, năm thứ 3 được thực hiện nên còn nhiều bỡ ngỡ cả về thày và trò.
- Không phải ai sinh ra cũng mang sẵn trong mình một tâm hồn văn chương mà khả năng ấy phải được bồi đáp dần qua năm tháng, qua trang sách và những bài giảng hàng ngày của thày cô. Muốn có được khả năng ấy của mỗi học sinh thì chính mỗi giáo viên phải định hướng, gợi mở cho các em phương pháp học tập như những cây non được ươm trồng cần bàn tay con người chăm sóc, vun xới thì nó sẽ trở nên tươi tốt. Với học sinh lớp 4, các em không thể vừa bắt tay vào viết văn đã có được những dòng văn hay mà văn hay là kết quả của một quá trình rèn luyện liên tục, bền bỉ, dẻo dai. Văn hay không thể có được ở những học trò lơi là đèn sách. Với tinh thần đó, việc rèn kỹ năng làm văn vừa để nhằm mục đích nâng cao năng lực viết văn vừa nhằm nâng cao ý thức tự rèn luyện của học sinh. Đó chính là động lực thúc đẩy tôi hoàn thành bài tập nghiên cứu và cung cấp cho các em những đoạn văn mẫugiúp các em mở rộng vốn từ, mở rộng vốn hiểu biết và từ đó học tập vận dụng vào bài làm của mình. 
2. Kiến nghị
Để nâng cao chất lượng giảng dạy môn tiếng việt nói chung và phân môn môn tập làm văn nói riêng cần rèn luyện kỹ năng viết văn cho học sinh, tôi mạnh dạn xin có một số đề xuất sau đây:
+ Đối với cấp trên:
Cần quan tâm hơn nữa đối với giáo viên tiểu học, hàng năm cần tổ chức các lớp học bồi dưỡng thường xuyên để góp phần nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho giáo viên.
+ Đối với nhà trường:
Tăng cường đầu tư nhiều loại sách tham khảo, sách nghiệp vụ để giáo viên có điều kiện nghiên cứu học tập chuyên môn, nghiệp vụ để nâng cao tay nghề.
 Duy trì và thực hiện tốt các buổi sinh hoạt chuyên môn có chất lượng và hiệu quả cao.
+ Đối với giáo viên:
Luôn chú ý đến học sinh: nhắc nhở tuyên dương đúng lúc đúng cách.
Mỗi giáo viên trực tiếp giảng dạy phải nghiên cứu thiết kế bài dạy thật khoa học, rõ ràng phù hợp với từng học sinh. Giáo viên phải nhận thức được tầm quan trọng của kỹ năng đọc, tìm ra cách dạy hợp lý nhất theo hướng đỗi mới phương pháp dạy học.
Trên đây là những giải pháp mà tôi đã áp dụng vào giảng dạy văn miêu tả cho học sinh lớp 4. Tuy các biện pháp đưa ra chưa thật sự đầy đủ nhưng bước đầu đã có hiệu quả thiết thực trong dạy học phân môn Tập làm văn nói chung, dạy học viết văn miêu tả nói riêng. Rất mong bạn bè đồng nghiệp góp ý để những nội dung mà tôi đã trình bày được đầy đủ hơn, hoàn thiện hơn. 
Tôi xin chân thành cảm ơn!
IV: TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Phương pháp dạy học Tiếng Việt ở Tiểu học - Lê Phương Nga, Nguyễn Tứ (Nhà xuất bản Giáo dục).
2. Dạy văn cho học sinh Tiểu học - Nguyễn Hoà Bình - Nhà xuất bản Giáo dục.
3. Các bài viết về tâm lý lứa tuổi Tiểu học - Trung tâm nghiên cứu trẻ.
4. Hỏi đáp về dạy học Tiếng Việt lớp 4, 5 - Nhà xuất bản Giáo dục.
5. Sách giáo khoa, sách giáo viên, thiết kế Tiếng Việt lớp 4.
6. Nghiên cứu đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi học sinh.
7. Các tập san chuyên đề Tiếng Việt Tiểu học.
V. CAM KẾT KHÔNG VI PHẠM BẢN QUYỀN
Sáng kiến kinh nghiệm này do tôi tự nghiên cứu đề ra một số biện pháp, vận dụng thực tế vào dạy lớp 4C do tôi chủ nhiệm. Vì vậy tôi xin cam kết không sao chép hoặc vi phạm bản quyền.
 Đông Triều, ngày 20 tháng 4 năm 2022
HIỆU TRƯỞNG 

 Người viết

 Nguyễn Thị Kim Huệ