Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp bồi dưỡng nâng cao năng lực viết cảm thụ thơ văn cho học sinh Lớp 5

am:
“Mặt người vất vả in sâu
Gái trai cũng một áo nâu nhuộm bùn”.
Giáo viên nhấn mạnh để học sinh ghi nhớ: 
- Trích dẫn đặt sau dấu hai chấm xuống dòng gọi là trích dẫn dọc. Tùy từng thể thơ (thơ 4 chữ, thơ 5 chữ, thơ lục ngôn, thơ thất ngôn, thơ lục bát, thơ song thất lục bát ,... ) mà trình bày trên trang giấy sao cho đẹp mắt .
Ví dụ: Trong bài thơ: “Bài ca về trái đất” Tác giả Định Hải viết:
“Trái đất này là của chúng mình / Quả bóng xanh bay giữa trời xanh / Bồ câu ơi tiếng chim gù thương mến / Hải âu ơi, cánh chim vờn sóng biển.”
Khi trích dẫn khác vào bài văn cảm thụ của mình thì phải chú thích tên bài, tên tác giả vào trong dấu ngoặc đơn.
Ví dụ: Hai câu kết của bài thơ “Con cò” Ngô Cẩn đã vận dụng tục ngữ một cách khéo léo, hồn nhiên tạo chất trí tuệ cho vần thơ:
Rủ nhau từng đàn/ Đất thơm cò đậu.
Nhà thơ muốn gửi gắm tới mỗi chúng ta điều gì qua hai câu thơ kết này? Ai cũng nên góp phần giữ gìn môi trường xanh, không săn bắn chim chóc để hình ảnh những cánh cò “Bay lả bay la” (Ca dao), để “Tuổi thơ tôi trắng muốt cánh cò” (Nguyễn Duy).
5. Biện pháp 5: Giúp học sinh nắm chắc các bước làm cảm thụ thơ văn. 
 (Hình ảnh minh họa 8)
 	5.1. Xác định các dạng bài cảm thụ thơ văn: 
 	Từ các cách hướng dẫn tỉ mỉ sau sẽ giúp các em làm quen các dạng bài cảm thụ ở Tiểu học. 
+ Dạng 1: Bài tập tìm hiểu tác dụng của cách dùng từ, đặt câu sinh động. 
+ Dạng 2: Bài tập phát hiện những hình ảnh, chi tiết có tác dụng gợi tả.
+ Dạng 3: Bài tập tìm hiểu và vận dụng một số biện pháp tu từ gần gũi với học sinh tiểu học như: so sánh, nhân hóa, điệp ngữ, đảo ngữ.
+ Dạng 4: Bài tập về đọc diễn cảm có sáng tạo.
+ Dạng 5: Bài tập về bộc lộ cảm thụ thơ văn qua một đoạn văn ngắn.
 Dạng bài 1,2,3,4 các em thường được học trên lớp thông qua các phân môn trong môn Tiếng Việt: Tập đọc, Luyện từ và câu, Tập làm văn,...
Dạng bài 5 là dạng bài mang tính chất tổng hợp các kiến thức các em được học về cảm thụ. Dạng bài này phát huy tính sáng tạo của học sinh để viết được một đoạn cảm thụ liền mạch, lô gích đúng yêu cầu của đề mà các đề thi học sinh giỏi thường gặp.
 	5.2 Biết lập hệ thống câu hỏi gợi ý để làm bài cảm thụ thơ văn 
Để giúp học sinh khai thác, tìm hiểu về nội dung, nghệ thuật... đoạn cảm thụ, hệ thống câu hỏi câu hỏi của giáo viên đưa ra hết sức quan trọng và có vai trò to lớn trong việc dẫn dắt học sinh viết đoạn cảm thụ đúng trọng tâm bài đưa ra. Hệ thống câu hỏi phải đảm bảo các yêu cầu sau: 
+ Ngắn gọn, rõ nội dung, trong sáng, dễ hiểu gần gũi với học sinh.
+ Các câu hỏi lô gích, gây ấn tượng, thu hút học sinh khám phá những điều mới mẻ trong văn thơ.
+ Phát huy tính sáng tạo của học sinh.
+ Câu hỏi có tính thực tế, giáo dục kĩ năng sống cho học sinh và học sinh biết liên hệ mở rộng rút ra bài học cho bản thân.
+ Động viên, khích lệ các em trả lời theo ý hiểu của mình rõ ràng, không khuôn mẫu, gò bó.
Ví dụ cụ thể: 
Trong bài “Tiếng hát mùa gặt”, nhà thơ Nguyễn Duy có viết:
“Đồng chiêm phả nắng lên không
Cánh cò dẫn lối qua thung lúa vàng.
Gió nâng tiếng hát chói chang
Long lanh lưỡi hái liếm ngang chân trời”.
Tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì nổi bật ở các câu thơ trên? Nhờ biện pháp nghệ thuật nổi bật đó, em cảm nhận được nội dung, ý nghĩa gì đẹp đẽ.
Gợi ý: Hệ thống câu hỏi
- Bài thơ: Tiếng hát mùa gặt của tác giả nào? Các em đang tìm hiểu các câu thơ nào trong bài thơ đó?
- Đoạn thơ tác giả miêu tả cảnh ở đâu? Cảnh ở đó đẹp như thế nào?
- Cảnh sắc tươi đẹp đó được tác giả khéo léo sử dụng biện pháp nghệ thuật gì nổi bật? Vì sao em biết?
- Nhờ biện pháp nghệ thuật nổi bật đó, em cảm nhận cảnh mùa gặt ở thôn quê ra sao?
- Qua đoạn thơ, em thấy người nông dân Việt Nam họ có những phẩm chất tốt đẹp nào?
- Các em vừa được tận hưởng sự vui tươi, náo nức, phấn khởi của bà con nông dân khi mùa gặt về, vậy các em hãy chia sẻ cùng nhau cảnh mình đã chứng kiến ở thôn quê khi mùa gặt đến và bày tỏ tình cảm của mình về người nông dân cho các bạn nghe. (Người nông dân thật vất vả, khó nhọc nhưng họ luôn lạc quan, yêu đời, kiên cường bám trụ, một nắng hai sương. Nhờ vậy, họ đã làm ra bao hạt vàng nuôi đời!).
 	5.3. Hướng dẫn học sinh cách lập dàn bài cảm thụ thơ văn.
* Mở bài: 
Giới thiệu khái quát một vài nét về tác giả ,tác phẩm ,về chủ đề ...về ấn tượng sâu sắc đối với bản thân mình khi đọc bài văn hoặc bài thơ .
* Thân bài:
 - Nếu là truyện phải phân tích được diễn biến ,nhân vật ,tình tiết nổi bật, kết cục của truyện .Những biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong truyện .
 - Nếu là thơ phải phân tích được cái hay cái đẹp , nêu được ý nghĩa của một số câu thơ ,hình ảnh thơ tiêu biểu.Nêu được giá trị của các biện pháp nghệ thuật có trong thơ.
 * Đánh giá tác phẩm; nêu cảm nghĩ.
5.4. Hướng dẫn cách viết một bài cảm thụ thơ văn. 
Qua quá trình dạy học, tôi thấy đa số các em lớp 4, lớp 5 khi viết một bài cảm thụ thơ văn thường có khuynh hướng viết theo kiểu trả lời câu hỏi gợi ý. Các em chưa biết cách sắp xếp, lồng ghép sao cho bài viết mạch lạc, có cảm xúc hơn. Thậm chí có em còn đặt bút viết ngay mà không cần lập dàn ý. Vậy làm thế nào để viết một bài cảm thụ thơ văn hay? Trước hết, cảm thụ thơ văn chính là đi tìm vẻ đẹp, cái hay của những bài thơ, bài văn. Để giúp các em biết cách cảm thụ thơ văn vừa đúng vừa hay, tôi hướng dẫn các em làm theo các gợi ý dưới đây:
Thứ 1: Đọc kỹ đề bài, nắm chắc yêu cầu của bài tập (phải trả lời được điều gì? Cần nêu bật được ý gì?...)
Thứ 2: Đọc và tìm hiểu về câu thơ (câu văn) hay đoạn trích được nêu trong bài (Dựa vào yêu cầu cụ thể của bài tập để tìm hiểu, ví dụ: cách dùng từ đặt câu; cách dùng hình ảnh, chi tiết; cách sử dụng biện pháp nghệ thuật quen thuộc như: So sánh, nhân hóa, điệp ngữ...đã giúp em cảm nhận được nội dung, ý nghĩa gì đẹp đẽ, sâu sắc).
Thứ 3: Nêu được những suy nghĩ, đánh giá của bản thân về nội dung, ý nghĩa, giá trị nghệ thuật của đoạn thơ, đoạn văn vừa cảm thụ.
Ví dụ: Viết bài cảm thụ thơ văn cần bám vào yêu cầu của bài (bài viết cần bắt đầu bằng một câu “mở bài” để dẫn dắt người đọc hoặc trả lời thẳng vào câu hỏi chính; tiếp đó, cần nêu rõ các ý theo yêu cầu của đề bài; cuối cùng, có thể “kết đoạn” bằng một câu ngắn gọn để “gói” lại nội dung cảm thụ) Nắm vững yêu cầu về cảm thụ thơ văn ở tiểu học, kiên trì tập luyện từng bước (từ dễ đến khó), nhất định học sinh sẽ viết được những đoạn văn hay về cảm thụ thơ văn, sẽ có được năng lực cảm thụ thơ văn tốt để phát hiện biết bao điều đáng quý trong thơ văn và cuộc sống của chúng ta. Ví dụ cụ thể:
“Sông La ơi, sông La 
Trong veo như ánh mắt
Bờ tre xanh im mát
Mươn mướt đôi hàng mi”.
 (Trích Bè xuôi sông La - Vũ Duy Thông)
 (Hình ảnh minh họa 9)
Đoạn thơ giúp em cảm nhận được vẻ đẹp của dòng sông La như thế nào?
Gợi ý:
+ Bước 1: Đọc kĩ đề bài và đọc kĩ đoạn thơ
+ Bước 2: Tìm hiều về nội dung của đoạn thơ. 
- Đoạn thơ miêu tả vẻ đẹp nên thơ, thanh bình của dòng sông La. Sông La thật đẹp, mặt nước trong veo như ánh mắt, hai bên bờ hàng tre xanh mướt soi bóng xuống mặt sông.
+ Bước 3: Biện pháp nghệ thuật.
- Biện pháp so sánh: Mặt nước như ánh mắt, hàng tre như hàng mi dài mươn mướt
- Biện pháp nhân hoá: Gọi tên sông thân thiết, trìu mến như gọi một người bạn. Dòng sông cũng như con người, đậm đà tình cảm. Liên tưởng đến vẻ đẹp dịu dàng của người thiếu nữ.
+ Bước 4: Cảm nghĩ của em:
- Yêu mến vẻ đẹp thơ mộng của dòng sông.
- Tự hào, yêu mến thiên nhiên đất nước tươi đẹp.
+ Bước 5: Viết thành đoạn văn hoàn chỉnh Đọc đoạn thơ trên, em cảm nhận được vẻ đẹp thật quyến rũ của dòng sông La. Nhà thơ đã nhân hoá sông La, gọi tên sông một cách trìu mến như gọi một con người. "Sông La ơi, sông La/ Trong veo như ánh mắt". Cách so sánh dòng sông La "trong veo như ánh mắt" làm cho em thấy sắc màu trong xanh của dòng sông cũng đậm đà tình cảm yêu thương. Những hàng tre rủ bóng xuống mặt sông cũng được nhân hoá thành "Bờ tre xanh im mát/Mươn mướt đôi hàng mi". Vẻ đẹp của dòng sông, của bờ tre chẳng khác nào vẻ đẹp của một người con gái. Đọc đoạn thơ em càng yêu mến và tự hào về thiên nhiên đất nước tươi đẹp.
6. Biện pháp 6: Giúp học sinh đúc rút kinh nghiệm qua trả bài
Bất kì bài làm nào chưa trả, chưa chữa giống như một sản phẩm chưa qua kiểm định. Biện pháp này không kém phần quan trọng bởi khi trả bài, học sinh nhận được sự nhận xét, đóng góp chân thành từ bạn bè và giáo viên về cách làm bài, về nội dung, câu từ, chữ viết ...
Khi trả bài học sinh nhận thức ra được những điều sau:
Thứ nhất: Những học sinh có bài cảm thụ đúng trọng tâm, lôgic, chặt chẽ, câu văn giàu cảm xúc được giáo viên và các bạn tuyên dương, khuyến khích phát huy.
Thứ hai: Nhận biết được những thiếu xót mà bài làm cảm thụ của mình chưa đạt được để cố gắng hoàn thiện tốt hơn cho những bài sau.
Thứ ba: Học sinh có cơ hội không chỉ học tập, đúc rút kinh nghiệm mà còn được đóng góp ý kiến của mình cho bài làm của bạn.
Thứ tư: Học sinh sẽ phấn trấn hơn khi được cô và các bạn tuyên dương đồng thời có ý thức, trách nhiệm với bản thân cần phải sửa chữa thiếu xót để theo kịp bạn bè.
Có thể nói rằng trả bài, đúc rút kinh nghiệm như một “Phương thuốc” thần kì: Bài đã đúng và tốt sẽ được phát huy, bài chưa tốt sẽ được làm lại, chỉnh sửa đến khi đạt yêu cầu.
PHẦN C: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
I. Kết quả đạt được: 
 	Bồi dưỡng học sinh lớp 5 viết cảm thụ thơ văn được áp dụng ở lớp 5H năm học 2022 - 2023. Qua áp dụng đề tài sáng kiến kinh nghiệm này, hiệu quả của việc dạy Cảm thụ văn ở lớp 5 có nhiều tiến bộ rõ nét, các em có hứng thú khi viết cảm thụ, hạn chế được lỗi sai trước kia về viết cảm thụ văn; các em viết đoạn cảm thụ thơ văn có trọng tâm, lô gíc và bố cục chặt chẽ gây ấn tượng cho người đọc. Qua kiểm tra đánh giá, kết quả như sau: 
( Minh chứng kèm theo: Bảng 2)
II. Kết luận: 
Qua quá trình nghiên cứu, tìm hiểu và thực hiện đề tài này tôi vừa làm vừa rút ra kinh nghiệm để điều chỉnh cách dạy sao cho hoàn thiện hơn. Kết quả môn Tiếng Việt lớp 5 do tôi phụ trách có chuyển biến rõ rệt đặc biệt là các bài cảm thụ thơ văn. Tôi cũng rút ra được bài học kinh nghiệm cho bản thân: 
Muốn học sinh học tốt môn Tiếng Việt đặc biệt là yêu thích cảm thụ thơ văn, bản thân giáo viên phải yêu thích môn học này, nắm chắc kiến thức cơ bản về Tiếng Việt cấp Tiểu học. Mỗi giáo viên phải là một tấm gương học hỏi không ngừng: Tự tích lũy kinh nghiệm, học hỏi đồng nghiệp, tham khảo sách hay để có hệ thống kiến thức Tiếng Việt phong phú.
Mỗi tiết Luyện từ và câu, Tập đọc, Tập làm văn... đều có vai trò quan trọng trong việc bồi dưỡng học sinh viết cảm thụ nên giáo viên phải cung cấp đủ kiến thức, dạy các em cách đọc diễn cảm, khai thác tốt nội dung tác phẩm, giúp học sinh cảm nhận được cái hay, cái đẹp của tác phẩm.
Khi dạy bồi dưỡng cần dạy cho học sinh nắm chắc từng dạng cảm thụ và cách trình bày khi viết một bài văn cảm thụ thơ văn. Đề tài này có thể áp dụng dạy đại trà và bồi dưỡng học sinh năng khiếu Tiếng Việt đều phù hợp. 
III. Đề xuất và khuyến nghị: 
 1. Đối với nhà trường:
Nhà trường cần trang bị nhiều sách tham khảo về thơ văn và cảm thụ thơ văn cho giáo viên và học sinh tham khảo.
Nhà trường và phòng giáo dục tổ chức chuyên đề hội thảo để chia sẻ kinh nghiệm dạy học sinh viết văn hay, viết cảm thụ giỏi để giáo viên các trường học hỏi lẫn nhau cùng ươm mầm tài năng Tiếng Việt.
Nhà trường phối hợp với gia đình và địa phương tổ chức cho học sinh tham quan du lich, ngoại khóa cuối tuần để học sinh được hòa mình vào thiên nhiên, trải nghiệm thực tế làm giàu vốn ngôn ngữ viết cảm thụ và học Tiếng Việt sẽ tốt hơn.
 2. Đối với giáo viên :
 - Giáo viên phải thường xuyên trau dồi kiến thức, kỹ năng sư phạm đặc biệt phải nắm chắc bản chất của cảm thụ văn thơ là đọc - hiểu - cảm nhận, từ đó hình thành cái sườn của ý tưởng.
- Hệ thống hóa kiến thức, hệ thống bài tập phải từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp.
- Phải nắm được chuẩn kiến thức, những yêu cầu tối thiểu phải đạt được trong mỗi tiết học. 
 3. Đối với học sinh:
 - Học sinh phải có tính tự giác, không ngừng học hỏi ở thầy, ở bạn mà còn học hỏi ở sách báo và kiến thức thực tế cuộc sống.
 - Học sinh phải tìm tòi, có khả năng quan sát, hình dung, so sánh, liên tưởng điều đó làm cho bài văn của các em thêm sinh động hấp dẫn.
 Trên đây là một số biện pháp mà tôi đã thực hiện trong quá trình giảng dạy. Mặc dù đã cố gắng nhưng thời gian áp dụng chưa nhiều nên sáng kiến kinh nghiệm còn nhiều điểm thiếu sót, mong hội đồng khoa học góp ý để tôi ngày càng tiến bộ hơn.
	Tôi xin cam đoan sáng kiến kinh nghiệm là do tôi viết, không sao chép của bất kỳ ai.
 Tôi xin chân thành cảm ơn!
CÁC MINH CHỨNG
BẢNG 1:
BẢNG ĐIỀU TRA TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP
 Qua khảo sát đầu năm học, tôi nhận thấy:
Tổng số Học sinh
Lớp 5H: 32
Bài cảm thụ đúng trọng tâm, lôgic, chặt chẽ, câu văn giàu cảm xúc
Bài cảm thụ đúng trọng tâm, bố cục rõ ràng, chưa biết cách bộc lộ cảm xúc 
Bài cảm thụ đúng trọng tâm, phát hiện được nghệ thuật nhưng khai thác chưa sâu
Bài cảm thụ chưa đúng trọng tâm, vốn từ nghèo nàn 
Đầu năm
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
5
15,6
11
34,4
12
37,5
4
 12,5

BẢNG 2:
BẢNG SO SÁNH ĐỐI CHIẾU TRƯỚC VÀ SAU KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP
Tổng số
Học sinh
Lớp 5H: 32
Bài cảm thụ đúng trọng tâm, lôgic, chặt chẽ, câu văn giàu cảm xúc
Bài cảm thụ đúng trọng tâm, bố cục rõ ràng, chưa biết cách bộc lộ cảm xúc 
Bài cảm thụ đúng trọng tâm, phát hiện được nghệ thuật nhưng khai thác chưa sâu
Bài cảm thụ chưa đúng trọng tâm, vốn từ nghèo nàn 
Đầu năm
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
5
15,6
11
34,4
12
37,5
4
 12,5
Cuối năm
11
34,4
14
43,8
7
21,8
0
0

MỘT SỐ HÌNH ẢNH MINH HỌA
Hình ảnh minh họa 1
Hình ảnh minh họa 2
Hình ảnh minh họa 3
Hình ảnh minh họa 4
Hình ảnh minh họa 5
Hình ảnh minh họa 6
Hình ảnh minh họa 7
Hình ảnh minh họa 8
Hình ảnh minh họa 9
Hình ảnh minh họa 10
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa và sách giáo viên Tiếng Việt 5 tập 1 - Nhà xuất bản Giáo dục 2006 do Nguyễn Minh Thuyết chủ biên.
2. Tài liệu hướng dẫn Tiếng Việt 5 tập 1A - Nhà xuất bản Giáo dục 2014 Sách dự án.
3. Chuyên đề bồi dưỡng Văn – Tiếng việt lớp 5 của Nguyễn Thị Kim Dung, TP Hồ Chí Minh.
4. Luyện tập cảm thụ văn học ở Tiểu học - Nhà xuất bản Giáo dục
5. Tiếng Việt nâng cao 5 - Nhà xuất bản Giáo dục 2014 do Lê Phương Nga chủ biên.
6. Những bài văn chọn lọc 5 - Nhà xuất bản dân trí 2011 Tác giả Phạm Thị phương Lan.
7. Phương pháp dạy học Tiếng Việt 5 tập 2 - Nhà xuất bản Giáo dục 2011
8. Dạy cảm thụ Tiếng Việt 5 - Nhà xuất bản Giáo dục 2011 Tác giả Lê Thị Nguyên.
9. Hướng dẫn chuẩn kiến thức kĩ năng lớp 5. Bộ GD&ĐT.
MỤC LỤC
NỘI DUNG
Trang
PHẦN A: ĐẶT VẤN ĐỀ
1
I. Lý do chọn đề tài
1
II. Mục đích nghiên cứu
2
III. Thời gian, đối tượng và phạm vi nghiên cứu
2
IV. Phương pháp nghiên cứu
2
PHẦN B: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
2 - 18
I . Cơ sở lý luận
2
II. Thực trạng trước khi thực hiện đề tài 
3-4
III . Các biện pháp tiến hành
4 - 18
1. Biện pháp thứ nhất
4 - 6
2. Biện pháp thứ hai
6 - 8
3. Biện pháp thứ ba
8 -13
4. Biện pháp thứ tư
13-14
5. Biện pháp thứ năm
14 - 18
6. Biện pháp thứ sáu
18
PHẦN C. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
18 - 20
1. Kết quả đạt được
18
2. Kết luận
19
3. Đề xuất và khuyến nghị
19 - 20