Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh qua phân môn Tập Đọc Lớp 4

c đọc thành tiếng còn việc đọc hiểu đã đổi mới nhưng chưa triệt để.
- Học sinh: 
+ Đa số học sinh đã có sự chuẩn bị bài trước khi đến lớp nhưng việc chuẩn bị bài còn sơ sài, chưa thật sự hiệu quả.
+ Học sinh còn lúng túng, chưa tự tin khi trả lời về nội dung, tư tưởng tình cảm và thông điêp mà tác giả muốn gửi gắm trong tác phẩm, các em còn trông chờ nhiều vào sự gợi ý của giáo viên.
Chính vì thế mà tôi đã đi sâu vào tìm hiểu và mạnh dạn chọn viết các “Biện pháp nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh qua phân môn Tập Đọc lớp 4” để giúp các em học sinh có kĩ năng đọc hiểu tốt khi học bộ môn Tiếng Việt. 
2. Biện pháp nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh qua phân môn Tập Đọc lớp 4
Biện pháp 1: Tập cho học sinh thói quen chuẩn bị bài trước ở nhà.
Mục tiêu
Giúp các em tự mình nghiên cứu tài liệu và có những hình dung cơ bản nhất về bài học, từ đó tạo thêm niềm cảm hứng trong việc học môn Tập đọc.
Cách thực hiện
    Sau mỗi bài học, tôi thường nhắc các em về nhà ôn tập bài cũ và chuẩn bị bài mới ở nhà. Tất nhiên, bằng những lời nói thông thường, các em sẽ không chuẩn bị bài nhiệt tình vì vậy, tôi linh động áp dụng các cách sau trong mỗi giờ lên lớp:
      Cách 1: Chia nhóm
Thông thường các lớp tôi dạy có khoảng 34-35 học sinh, tôi thường chia các em thành 5-6 nhóm, có phân công nhóm trưởng. Tôi yêu cầu các em về nhà đọc bài, tự nghiên cứu bài trước. Hôm sau đến lớp, nếu là các tác phẩm thơ, các em sẽ tìm một bạn có thể đọc diễn cảm nhất trong nhóm lên đọc bài trước cả lớp sau đó thành viên trong lớp tự chấm điểm, nhóm nào được điểm cao nhất sẽ được tích điểm thưởng, cuối tháng sinh hoạt lớp nhóm sẽ được nhận quà từ cô giáo. Còn với các tác phẩm là văn xuôi, mỗi nhóm sẽ chuẩn bị hai câu hỏi để hỏi nhóm còn lại, nhóm còn lại trả lời câu hỏi và tranh luận. Với cách làm này, các em có thể tự do tìm hiểu, sáng tạo và hiểu theo cách hiểu chủ động của mình.
Cách 2: Trò chơi hỗ trợ nhau
Cách làm này tôi vẫn cho các em học sinh của mình chia theo nhóm. Lần lượt thành viên của nhóm sẽ đứng lên nói về một thông tin ở trong bài, đội nào nói được nhiều thông tin nhất đội đó sẽ giành chiến thắng.
           Cách 3: Hỏi và trả lời 
Đây là cách làm trả lời nhanh các câu hỏi. Với cách làm này, tôi sẽ sử dụng  máy chiếu và trình chiếu slide. Tôi kiểm tra khả năng tự đọc của các em ở nhà bằng cách trình chiếu lên khoảng 10 - 15 câu hỏi trắc nghiệm ngắn và yêu cầu các em trả lời nhanh. Tuy nhiên, tôi thường không đưa ra đáp án ngay, tôi yêu cầu các em ghi đáp án vào giấy và đến cuối giờ, sau bài giảng của tôi, tôi yêu cầu các em làm lại bài hỏi và trả lời một lần nữa và so sánh kết quả. Thực hiện cách làm này, tôi hi vọng ngoài việc các em có thể tự mình đọc hiểu nghiên cứu tài liệu trước ở nhà các em còn có thể tự đánh giá mình.
           Với một vài cách nêu trên, tôi sẽ áp dụng linh động cho từng bài giảng của mình, tôi không yêu cầu các em hiểu hoàn toàn bài ở nhà, các em có thể hiểu theo những cách khác nhau. Quan trọng nhất là các em sẽ tự mình nghiên cứu tài liệu, làm việc theo nhóm và có những hình dung cơ bản nhất về bài học, từ đó có thể tạo thêm niềm cảm hứng trong việc học môn Tập đọc.
Biện pháp 2: Tổ chức quá trình đọc hiểu cho học sinh.
a) Mục tiêu
Rèn học sinh có kĩ năng đọc hiểu, cảm thụ, phân tích tác phẩm văn học thông qua các bài tập đọc trong chương trình lớp 4.
b) Cách thực hiện
           Đọc thầm văn bản trong lần đọc đầu ở lớp: Đây là hình thức đọc có ưu thế hơn hẳn đọc thành tiếng vì:
           + Nhanh hơn đọc thành tiếng từ 1,5 - 2 lần.
           + Dễ tiếp nhận, thông hiểu nội dung văn bản vì học sinh không chú ý đến việc phát âm mà chỉ tập trung để hiểu nội dung điều mình đọc.
           Hai công việc cần làm để dạy đọc thầm cho học sinh:
           + Chuẩn bị cho việc đọc thầm: Nhắc nhở học sinh có tư thế ngồi đọc phải ngay ngắn, có khoảng cách phù hợp giữa mắt và sách.
           + Tổ chức quá trình đọc thầm: Từ đọc to đến đọc nhỏ, đọc mấp máy môi
(không thành tiếng) đến đọc hoàn toàn bằng mắt, không mấp máy môi (đọc thầm).     
            Giáo viên cần kiểm soát quá trình đọc thầm của học sinh bằng cách quy định thời gian đọc thầm cho từng đoạn, bài. Yêu cầu học sinh báo cho giáo viên biết khi đã đọc xong. Từ đó giáo viên nắm được và điều chỉnh tốc độ đọc thầm.
           Hướng dẫn hiểu nghĩa các từ ngữ trong bài:
           Hiểu nghĩa của các từ ngữ trong bài là yêu cầu đầu tiên với người đọc. Sách Tiếng Việt 4 bước đầu hướng dẫn học sinh hiểu cách cảm nhận nghĩa của các từ ngữ trong văn cảnh cụ thể như sau:
           Ví dụ: Trong bài “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ”, (Tiếng Việt 4 tập 1) nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm có viết:
                             “Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ
                             Em ngủ ngoan em đừng làm mẹ mỏi
                             Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi
                             Mặt trời của mẹ em nằm trên lung.”
           Hình ảnh “mặt trời” được diễn tả trong hai câu cuối của đoạn thơ với hai ý nghĩa khác nhau.
           + Trong câu “Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi”, hình ảnh “mặt trời” gợi cho ta nghĩ đến nguồn ánh sáng và những tia nắng ấm áp giúp cho cây bắp lớn lên. hạt bắp thêm chắc mẩy. Vì vậy, có thể nói là “Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi”.
           + Trong câu “Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng”, hình ảnh “mặt trời” gợi cho ta liên tưởng đến em bé (người con) đang nằm trên lưng mẹ. Em bé được mẹ che chở bằng tình yêu thương. Em bé là niềm hi vọng lớn lao và đẹp đẽ của người mẹ. Vì vậy, có thể nói: em là “mặt trời của mẹ”. Trong câu thơ cuối, “mặt trời” được dùng với phép ẩn dụ.
Hướng dẫn tìm hiểu chủ đề và nội dung chính của bài:
          - Để xác định chủ đề của bài tôi hướng dẫn học sinh dựa vào chủ điểm của bài tập đọc hoặc dựa vào tranh minh họa để đoán chủ đề. 
           - Phát biểu nội dung của bài: Cần cho các em phân biệt hai kiểu văn bản để sử dụng các từ ngữ phát biểu cho phù hợp:
           + Nội dung của văn bản trữ tình thường được phát biểu mở đầu bằng các từ: “Bài này nói về tình cảm (cảm xúc, tâm trạng, lòng yêu thương,...)”
           + Nội dung của các văn bản tự sự thường được phát biểu mở đầu bằng các từ: “Bài này kể về chuyện....”, “Kể về việc....”
           Có thể khuyến khích các em trả lời bằng cách đặt câu hỏi mang tính chủ động “theo em thì bài này nói về điều gì?” “điều gì làm em thích nhất trong bài?”...
            Như vậy việc hướng dẫn học sinh xác định chủ đề, nội dung và khai thác hàm ý của lời nói một cách hợp lí đảm bảo tính vừa sức giúp học sinh làm quen với kĩ năng đọc hiểu, khám phá những tầng nghĩa sâu xa của tác phẩm văn học làm tiền đề cho học sinh học tiếp lên các lớp học trên. Hơn nữa nó giúp các em thấy được sức sáng tạo vô tận của nhà văn.
Biện pháp 3: Giúp học sinh cảm nhận hình ảnh, tái hiện hình ảnh.
Mục tiêu
Rèn cho học sinh biết cảm nhận được hình ảnh, tái hiện hình ảnh. Qua đó, trí tưởng tượng của các em đươc phát huy, khả năng cảm thụ hình tượng văn học dần dần phát triển.
Cách thực hiện
Một trong những đặc điểm của văn bản nghệ thuật là giàu hình ảnh. Sách Tiếng Việt 4, dạy cho các em biết cảm nhận hình ảnh trong các tác phẩm văn học, cảm nhận được những hình ảnh gợi ra từ ngôn từ nghệ thuật.          
 Ví dụ: Trong bài “Bè xuôi sông La”, Tiếng Việt 4 tập 2 nhà thơ Vũ Duy Thông có viết:
                                    “Sông La ơi sông La
                                     Trong veo như ánh mắt
                                     Bờ tre xanh im mát
                                     Mươn mướt đôi hàng mi”
           Hãy cho biết: Đoạn thơ miêu tả những nét đẹp gì của dòng sông La? Qua đoạn thơ, em thấy được tình cảm của tác giả với dòng sông quê hương như thế nào?
           Giáo viên hướng dẫn để học sinh thấy: Nước sông La “Trong veo như ánh mắt”: ý nói nước sông rất trong và chứa chan tình cảm của con người. Bờ tre xanh mát bên sông “Mươn mướt đôi hàng mi”: ý nói bờ tre rất đẹp, đẹp như hàng mi “mươn mướt” (bóng láng và mỡ màng, nhìn thấy thích mắt) trên đôi mắt của con người. Qua đoạn thơ ta thấy được tình cảm yêu thương tha thiết và gắn bó sâu nặng của tác giả đối với dòng sông quê hương.
Hướng dẫn HS cảm nhận bằng câu hỏi tạo hứng thú, tìm tòi và khám phá:
           Ví dụ:
    + Trong bài “Sắc màu em yêu”. Câu hỏi 2 của bài có hỏi: Mỗi sắc màu gợi ra hình ảnh nào? Với yêu cầu này giáo viên hướng dẫn học sinh qua các hình ảnh:
Màu đỏ tượng trưng cho màu máu, màu cờ Tổ quốc.
Màu xanh tượng trưng cho màu của đồng bằng, rừng núi, biển, bầu trời
Màu vàng tượng trưng cho màu của lúa chín, hoa cúc mùa thu, nắng.
Màu trắng tượng trưng cho màu của trang giấy, đóa hoa hồng bạch
Màu đen tượng trưng cho màu của than, đôi mắt em bé, đêm
Màu tím tượng trưng cho màu của hoa cà, hoa sim, chiếc khăn, nét mực
Màu nâu tượng trưng cho áo mẹ, đất đai, gỗ rừng
        Hướng dẫn học sinh cảm nhận bằng cách tái hiện hình ảnh, cảnh vật mà các em hình dung và cảm nhận được. Với yêu cầu này học sinh trở thành người “Đồng sáng tạo” với tác giả. Các em phải miêu tả lại bằng lời của chính mình vì vậy các em phải hiểu được hình ảnh nghệ thuật một cách thấu đáo.
        Ví dụ: Trong bài “Mẹ ốm”  của nhà thơ Trần Đăng Khoa Tiếng Việt 4 tập 1
         Em hiểu những câu thơ  sau muốn nói điều gì?
“Lá trầu khô giữa cơi trầu
 Truyện Kiều gấp lại trên đầu bấy nay
 Cánh màn khép mỏng cả ngày
 Ruộng vườn vắng mẹ  cuốc cày sớm hôm”
          Với câu hỏi này có thể học sinh không trả lời được ngay. Tôi sẽ gợi ý : “Em hãy hình dung khi mẹ không bị ốm  thì lá trầu, Truyện Kiều, ruộng vườn sẽ như thế nào?” (lá trầu tươi để mẹ ăn trầu, Truyện Kiều sẽ mở để mẹ đọc, mẹ sẽ ra ruộng vườn đề làm việc,)  từ đó học sinh sẽ có tìm được nội dung của đoạn thơ.
           Tái hiện lại hình ảnh, cảnh vật mà các em hình dung và cảm nhận được khi đọc bài là cách thức kiểm tra, đánh giá năng lực đọc hiểu của học sinh, đánh giá khả năng diễn đạt của học sinh đồng thời cũng là một cách để rèn cho học sinh kĩ năng sắp xếp dàn ý cho bài văn. Qua đó, trí tưởng tượng của các em đươc phát huy, khả năng cảm thụ hình tượng văn học dần dần phát triển. 
Biện pháp 4: Giúp học sinh nhận xét về nhân vật, về tư tưởng, tình cảm của tác giả.
Mục tiêu
Rèn học sinh có kĩ năng nhận xét về nhân vật, về tư tưởng tình cảm của tác giả để học sinh thấu hiểu và bộc lộ được cảm xúc của mình về tác phẩm, hiểu được thông điệp của tác giả.
Cách thực hiện
 Nhận xét về nhân vật.
           Giáo viên cần luyện cho học sinh biết nhận xét nhân vật, về tư tưởng tình cảm của tác giả. Đây là việc làm rất cần thiết bởi nó phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học trong quá trình đọc hiểu và học tập. Thông qua đó học sinh biết bộc lộ cảm xúc, cách nghĩ của mình trước những vấn đề của cuộc sống. Trong nhiều bài tập đọc: học sinh được khuyến khích phát biểu nhận xét riêng của mình về nhân vật (cử chỉ, lời nói, hành động, phẩm chất), về các biện pháp nghệ thuật làm nên cái hay, cái đẹp của tác phẩm.
           Nhận biết về tư tưởng, tình cảm của tác giả.
 	 Mỗi tác phẩm văn học là một thông điệp của nhà văn gửi tới bạn đọc. Người đọc cần phải cảm nhận được thông điệp đó mới thực sự thấu hiểu tác phẩm. 
Vì vậy giáo viên phải từng bước rèn cho các em khả năng khái quát hoá tác phẩm, đây là một thao tác tư duy rất cần thiết với mỗi người trong quá trình học tập và trong cuộc sống.
 	Trước tiên giáo viên định hướng cho học sinh khi đọc một văn bản nghệ thuật cần phải biết đồng cảm với tác giả và trả lời những câu hỏi về tình cảm, thái độ của tác giả gửi trong tác phẩm của mình. Có những trường hợp giáo viên phải hướng dẫn học sinh dựa vào một số từ ngữ, hình ảnh, chi tiết nghệ thuật trong bài để hiểu điều tác giả muốn nói. Song cũng có trường hợp giáo viên phải hướng dẫn học sinh tự cảm nhận được suy nghĩ cảm xúc của tác giả toát lên từ toàn bộ tác phẩm.
           Với những câu hỏi tìm hiểu như sách giáo khoa Tiếng Việt đã rèn cho học sinh óc khái quát hóa - một thao tác tư duy quan trọng, để chuẩn bị cho học sinh một kiến thức vững vàng, tự tin để học tiếp lên các lớp trên. Những câu hỏi tìm hiểu về cái hay cái đẹp của bài văn, bài thơ. Nó trở thành điểm nhấn của giờ tập đọc. Qua hệ thống câu hỏi tìm hiểu bài, học sinh được tập dượt kĩ năng đọc hiểu văn bản nghệ thuật một cách bài bản. Nhiều bài đọc có giá trị thẩm mĩ cao sẽ theo các em suốt tuổi học đường, góp phần hình thành cho các em hứng thú học tập, lòng say mê tìm hiểu thế giới xung quanh qua các tác phẩm văn học.
Kết quả đạt được
Sau khi thực hiện những biện pháp trên với lớp tôi chủ nhiệm, tôi đã thu đươc kết quả rất khả quan như sau: 
KĨ NĂNG ĐỌC HIỂU LỚP 4B
Sĩ số 
Trước khi áp dụng các biện pháp
 (Năm học 2020 - 2021)
Sau khi áp dụng các biện pháp
(Năm học 2021- 2022)

35 HS
Đạt
Chưa đạt
Đạt
Chưa đạt
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
21
60
14
40
32
91,4
3
8,6

Kết luận 
Sau một thời gian vận dụng các biện pháp “Nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh qua phân môn Tập đọc lớp 4” vào công tác giảng dạy cho các em học sinh lớp tôi. Tôi nhận thấy kĩ năng đọc hiểu các bài tập đọc của học sinh đã tốt hơn, nhanh hơn, hiệu quả hơn. Các em không chỉ đọc diễn cảm mà còn biết tư duy, biết suy nghĩ, biết đánh giá và cảm nhận trong quá trình đọc. Các em hiểu được nội dung, tư tưởng của tác phẩm, thông điệp của tác giả, cũng như những nét đẹp về nghệ thuật của tác phẩm. Điều này đã giúp các em rất nhiều trong quá trình lĩnh hội kiến thức và thực hành các kiến thức ấy trong các bài kiểm tra giữa kì và cuối mỗi học kì. Hơn nữa qua việc tìm hiểu cái hay cái đẹp của một tác phẩm văn học sẽ giúp các em thêm trân trọng ngôn ngữ Tiếng Việt và thành tựu của văn học dân tộc. Từ đó bồi dưỡng tình yêu quê hương đất nước, yêu con người Việt Nam. 
Kiến nghị, đề xuất
Để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh trong trường Tiểu học tôi mạnh dạn đề xuất một số ý kiến như sau:
 a. Đối với tổ chuyên môn:
 - Mở thêm chuyên đề giáo dục biện pháp nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh qua phân môn Tập đọc.
 b. Đối với lãnh đạo nhà trường:
 - Nhà trường duy trì các câu lạc bộ bình thơ, kể chuyện. Tổ chức thêm các buổi tham quan các địa danh, các buổi dã ngoại để các em trực tiếp được trải nghiệm với thực tế làm phong phú vốn từ cho học sinh.
	- Nhà trường tiếp tục nhân rộng lĩnh vực mà tôi nghiên cứu ra toàn trường.
 c. Đối với Phòng Giáo dục và Đào tạo:
 - Tổ chức chuyên đề: Biện pháp nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh qua phân môn Tập Đọc để giáo viên có điều kiện trao đổi học hỏi nhằm nâng cao chất lương dạy học.
 Trên đây là một số biện pháp nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh lớp 4 qua phân môn Tập đọc. Mặc dù rất cố gắng nhưng khó tránh khỏi những sơ suất và thiếu sót. Rất mong nhận được ý kiến đóng góp của Hội đồng khoa học, quý thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp, để những biện pháp đó được hoàn thiện hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
 Gia Đông, 16 tháng 11 năm 2022
XÁC NHẬN CỦA NHÀ TRƯỜNG GIÁO VIÊN 
 Lê Thanh Ngọc