Mô tả SKKN Biện pháp tích hợp liên môn, góp phần phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh Lớp 5 trong học văn miêu tả

iên, do vậy theo lịch hàng tuần các em được xuống thư viện đọc sách, báo, truyện.... và đọc tại “Tủ sách lớp học” để tích lũy thêm vốn từ.
          Ngoài ra tôi làm giàu vốn từ cho học sinh trong các giờ sinh hoạt câu lạc bộ “Yêu thơ, văn em tập viết”, “Em tập làm MC”, ...
          Bước 3: Hướng dẫn học sinh sử dụng từ ngữ trong văn miêu tả.
          Sau khi học sinh đã có một vốn từ nhất định, giáo viên giúp học sinh các cách sử dụng vốn từ trong miêu tả như: sử dụng từ láy, sử dụng tính từ tuyệt đối (đỏ mọng, đặc sệt, trong suốt...), sử dụng các biện pháp nghệ thuật (so sánh, nhân hóa, ẩn dụ...).
     * Ví dụ: Trong phân môn Luyện từ và câu bài: Mở rộng vốn từ Thiên nhiên (Bài tập 4 - SGK Tiếng Việt 5 - trang 78).
Tìm những từ ngữ miêu tả sóng nước. Đặt câu với một trong các từ ngữ vừa 
tìm được?     
a) Tả sóng nước.  M: ì ầm
          b) Tả làn sóng nhẹ. M: lăn tăn
          c) Tả đợt sóng mạnh.  M: cuồn cuộn
          Để giúp các em làm giàu vốn từ của mình qua bài tập trên, tôi hướng dẫn các em thực hiện như sau:
          + Tổ chức cho HS làm việc theo nhóm để tìm từ, đặt câu ra phiếu học tập.
          + Yêu cầu nhóm khác nhận xét theo các tiêu chí sau: Những từ ngữ tìm được đã phù hợp với yêu cầu của từng nhóm từ chưa. Câu văn đặt đã đúng chưa.
          Riêng với phần đặt câu tôi khuyến khích các em đặt câu thêm với các từ khác. Việc làm này sẽ giúp các em biết sử dụng vốn từ để đặt câu. 
          Ví dụ: Học sinh đặt câu: Những đợt sóng cuồn cuộn vỗ nhẹ vào bờ.
           Tôi cho học sinh sửa lại: Từ cuồn cuộn thường tả đợt sóng mạnh. Còn sóng nhẹ ta hay dùng lăn tăn, dập dềnh, lững lờ....
         - Khi học đến thể loại văn tả người: “Tả một người thân trong gia đình em”. Tôi cho học sinh tập làm nhà sáng tác ra những bài thơ hay về mẹ. Học sinh đọc những bài thơ mình viết để các bạn nghe và cảm nhận.  Bằng ngôn từ giản dị, HS nói lên được tình cảm yêu quý của mình dành cho mẹ. Qua việc sáng tác thơ, đọc cho nhau nghe học sinh sẽ học hỏi nhau để có những câu văn, câu thơ hay về mẹ.
        - Khi hướng dẫn học sinh sử dụng từ ngữ trong văn miêu tả tôi hướng dẫn học sinh thông qua các bài tập.
Ví dụ: Hãy chọn từ ngữ thích hợp trong ngoặc điền vào chỗ trống để được các câu văn có hình ảnh so sánh phù hợp nhất (tiếng chuông, chùm sao, thuỷ tinh, dải lụa, giọng bà tiên).
          - Hoa xoan nở từng chùm trông giống như...    (chùm sao )
          Trong câu hình ảnh hoa xoan trắng tạo thành chùm, ta liên tưởng những 
chùm sao lấp lánh trên bầu trời đen. Vì thế chọn từ chùm sao là thích hợp.
          - Giọng bà trầm ấm ngân nga như...                  (tiếng chuông )
Từ tiếng chuông gợi âm thanh vang vọng. Vì thế giọng bà được so sảnh với tiếng chuông để gợi lên giọng điệu trầm ấm, ngân vang.
Ở ví dụ trên cho số từ nhiều hơn số chỗ trống cần điền, buộc HS phải suy nghĩ kĩ hơn khi chọn từ.
          Qua  cách trên, học sinh nhận thấy tác dụng của việc sử dụng các từ ngữ gợi tả, gợi cảm. Biết cách chọn từ và sử dụng các từ ngữ gợi tả, gợi cảm, những biện pháp nghệ thuật sao cho phù hợp với văn cảnh.
4. Biện pháp 4: Hướng dẫn học sinh luyện viết câu
          * Mục tiêu: Giúp học sinh viết được câu văn đúng ngữ pháp; Rèn kĩ năng viết câu văn đúng, hay.
* Cách tiến hành:
          Bước 1:  Hướng dẫn học sinh viết câu văn đúng ngữ pháp.
          Bước 2: Hướng dẫn học sinh dùng dấu câu đúng, nhất là dấu chấm và dấu phẩy. Ngắt câu đúng sẽ diễn đạt rõ ràng, người đọc, người nghe dễ dàng tiếp nhận thông tin.
         Bước 3: Hướng dẫn học sinh sử dụng từ ngữ giàu hình ảnh, tạo được sắc thái riêng của đối tượng miêu tả.
         * Ví dụ: Miêu tả mái tóc của một bạn.
          Bước 1: Yêu cầu học sinh đặt câu đủ chủ ngữ - vị ngữ.
    Bạn Mai có mái tóc đen, óng ả.
          Bước 2: Hướng dẫn học sinh sử dụng dấu câu.
Gv hỏi học sinh nhận xét về phần đặt câu của bạn.
          Hs trả lời : Câu bạn đặt còn thiếu dấu phẩy để ngăn cách giữa các ý trong thành phần vị ngữ.
HS sửa: Bạn Mai có mái tóc đen, óng ả.
          Bước 3: Hướng dẫn học sinh viết câu văn hay hơn.
GV nói: Cùng nói về mái tóc đen, óng ả có thể đặt được câu khác hay hơn.
Học sinh đặt: Bạn Lan có mái tóc đen huyền, óng ả, xõa ngang vai.
          5. Biện pháp 5: Giúp học sinh biết tích lũy vốn kiến thức văn học.
          Tích luỹ văn học là điều kiện tối thiểu để học tốt môn Tiếng Việt, nhất là phân môn Tập làm văn. Tôi đã cho học sinh sử dụng sổ tay chính tả để ghi chép những tiếng khó, ghi những trường hợp mắc lỗi chính tả đã được sửa chữa. Trong môn Tập làm văn, đây cũng là một biện pháp tích cực để giúp học sinh trau dồi vốn kiến thức văn học. Sổ tay văn học dùng cho các em ghi chép các ý hay, các câu, đoạn văn hay có thể qua các bài tập đọc, qua các tiết kể chuyện. Việc ghi chép này không nhất thiết để cho học sinh khi làm văn sẽ mở ra sử dụng nhưng trước hết, qua mỗi lần ghi chép, các em sẽ được một lần đọc, ghi nhớ, bắt chước, lâu dần thành thói quen. Khi làm bài, những từ ngữ, hình ảnh, ý văn sẽ tự động tái hiện, giúp học sinh có thể vận dụng trong bài làm.
6. Biện pháp 6: Tìm hiểu, cảm nhận cái hay, cái đẹp của đoạn văn.
Hướng dẫn học sinh tìm hiểu để cảm nhận cái hay, cái đẹp qua việc đọc một 
đoạn văn được tiến hành qua  nhiều tiết học. Cảm nhận được cái hay, cái đẹp, các
 em sẽ hình thành được những cảm xúc thẩm mĩ, giúp cho việc học tập làm văn tốt hơn, nhất là văn miêu tả.
          Để hướng dẫn tìm hiểu cảm nhận cái hay, cái đẹp của đoạn văn, giáo viên hướng dẫn các em hình thành thói quen suy nghĩ, tự đặt và ghi các câu hỏi xoay quanh nội dung đoạn văn. Kết quả học sinh có thể tự đặt các câu hỏi như:
          + Đoạn văn này miêu tả đặc điểm gì của nhân vật?
          + Đoạn văn này dùng những từ láy nào để miêu tả hình ảnh của nhân vật?
          + Có thể dùng những hình ảnh so sánh nào cho đoạn văn?...
7. Biện pháp 7: Hướng dẫn lập và hoàn thiện dàn ý.
Khi học sinh đã được cung cấp những từ ngữ miêu tả rồi, tôi tổ chức, hướng dẫn cho các em lập dàn ý, lựa chọn sắp xếp ý để miêu tả. Mục đích xây dựng dàn ý là giúp học sinh xác định được đúng yêu cầu của từng phần: mở bài, thân bài, kết bài, xác định thể loại và đối tượng miêu tả để tránh tình trạng học sinh viết tràn lan, lạc đề và miêu tả không trọng tâm.
Hoạt động tiếp theo sau khi lập dàn ý là hoàn thiện dàn ý. Đây là bước quan 
trọng, cần thiết để có được một bài tập làm văn viết tốt nhất. Khi làm bài vào vở, học sinh cần chú ý cách trình bày, chữ viết, lỗi chính tả. Đó là những yếu tố giúp học sinh thành công trong quá trình học Tập làm văn. Cuối cùng, khi đã làm bài
xong học sinh cần kiểm tra lại bài viết của mình trước khi nộp bài.
          Ví dụ  Đề bài: Hãy miêu tả một người bạn thân của em.
          - Học sinh quan sát, viết nhanh ra giấy những điều quan sát được. 
          - Sau khi tìm ý, cho các em chọn và sắp sếp ý thành các đoạn Mở bài, Thân bài, Kết bài phù hợp.
        III.2. Tính mới, tính sáng tạo
III.2.1. Tính mới
Với đề tài này, để đem đến hiệu quả thực tế tại lớp tôi đã và đang thực hiện 
hiện nay, tôi đã đưa ra được một số giải pháp trong công tác giảng dạy đảm bảo các điều kiện đó là:
          - Các giải pháp đưa ra không trùng với nội dung của giải pháp cũ khi chưa thực nghiệm.
          - Không trùng với giải pháp của người khác đã được áp dụng.
          - Chưa được quy định thành tiêu chuẩn, quy trình, quy phạm bắt buộc phải thực hiện.
- Mỗi biện pháp trước khi đưa ra, tôi xác định mục tiêu của biện pháp cần đạt gì, đối tượng là ai, vận dụng như thế nào?
- Thử nghiệm dùng biện pháp đó xem có đảm bảo tính khả thi không?
- Lựa chọn, sắp xếp biện pháp nào trước, biện pháp nào sau để phù hợp.
- Mỗi biện pháp đưa ra một ví dụ hoặc một minh chứng để khảng định.
- Khi thực hiện mỗi biện pháp tôi đã khảo sát thực tế để thấy được hiệu quả đến đâu, kịp thời chỉnh sửa nếu cần.
III.2.2. Tính sáng tạo
- Rõ ràng phân môn Tập làm văn là một phân môn mang tính tổng hợp và sáng tạo cao. Tổng hợp các kiến thức, kĩ năng từ Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu,... để viết nên một bài Tập làm văn.
          Theo quan điểm tích hợp, các phân môn được tập hợp lại xung quanh trục chủ điểm và các bài đọc. Nhiệm vụ cung cấp kiến thức và rèn luyện kĩ năng gắn bó chặt chẽ với nhau. Như vậy, muốn dạy - học có hiệu quả Tập làm văn miêu tả (tả cảnh, tả người, tả cây cối, tả đồ vật.), tôi đã chú trọng dạy tốt Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu. Vì trong các bài đọc, trong câu chuyện, trong các bài tập luyện từ-câu thường xuất hiện các đoạn văn, khổ thơ có nội dung miêu tả rất rõ về cảnh vật, thiên nhiên, con người. Bài Tập làm văn nếu không sáng tạo sẽ trở thành một bài văn khô cứng, góp nhặt của người khác, nội dung bài văn không hồn nhiên, trong sáng, mới mẻ như tâm hồn của tác giả nhỏ tuổi.
          Chất lượng Tập làm văn là chất lượng của cảm thụ văn học, của các kĩ năng
 nghe, nói, đọc, viết tiếng mẹ đẻ. Cho nên, thầy và trò tôi đã thiết kế bài giảng và học tập tích cực, nghiêm túc, hiệu quả, mới mong nâng cao một cách bền vững chất lượng môn Tiếng Việt ở lớp cuối cấp Tiểu học. Dạy Tập làm văn lớp 5 phải đảm bảo mục tiêu yêu cầu cần đạt về kiến thức, kĩ năng của Chương trình giáo dục phổ thông cấp Tiểu học theo Chuẩn kiến thức, kĩ năng của từng môn học và phù hợp trình độ của từng học sinh trong lớp.
Việc áp dụng các biện pháp khi thực hiện dạy tích hợp liên môn để dạy văn cho học sinh, tôi đã chú trọng:
+ Trong bài giảng của mình dù là dạy môn học nào đi chăng nữa, GV cũng thường phải dạy thêm những kiến thức liên quan của những môn học khác ở bên ngoài để bổ sung cho chủ đề của bài học dạy cho HS. Vì vậy, mỗi GV không chỉ có sự am hiểu về riêng môn học mình dạy mà còn có những kiến thức liên môn khác được tích lũy trong quá trình dạy học nhiều năm của bản thân.
+ Đồng thời, việc dạy và học hiện nay không đơn thuần là giáo viên giảng bài còn học sinh ở dưới lớp ghi chép như trước theo yêu cầu của Bộ giáo dục và Đào tạo. Hiện nay, giáo viên sẽ vừa truyền đạt kiến thức vừa là người kiểm tra, tổ chức và định hướng học tập cho học sinh của mình.
+ Với cách dạy học tích hợp liên môn, với những môn học liên quan tôi chủ động hơn khi cùng hỗ trợ, phối hợp với các giáo viên khác trong dạy học.
- Qua mỗi chủ đề bài học, xác định được năng lực, tiềm năng có thể phát triển cho học sinh tốt nhất.
* Các giải pháp đưa ra đã thể hiện rõ tính ưu việt. Đề cao hiệu quả học tập giúp HS học được nhiều kiến thức nhất, học sâu sắc nhất nhưng cũng tiết kiệm thời gian, giảm áp lực học hành cho các em.
- Phát triển năng lực cho mỗi học sinh, tạo học sinh hứng thú trong giờ học, giúp các em hiểu bài học sâu sắc ở nhiều khía cạnh hơn. Thêm nữa, các em có thể vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học vào thực tiễn tốt hơn. Từ đó, học sinh sẽ trở nên năng động hơn, biết tư duy vận dụng kiến thức các môn học khác nhau vào trong cuộc sống, tăng cường tư duy tổng hợp, khả năng tự nghiên cứu, tự học tốt hơn. Học sinh học kiến thức một cách linh hoạt, vận dụng theo cách riêng của mình. Khi nhiều môn học được tích hợp trong một chủ đề không chỉ khiến học sinh được học kiến thức sâu rộng, nhìn vấn đề ở nhiều góc độ bình diện mà còn giảm bớt thời gian, công sức học lại nhiều lần một nội dung kiến thức gây nhàm chán và quá tải cũng như khó vận dụng vào thực tiễn với kiến thức đơn lẻ.
         - Trang bị cho học sinh lớp 5 kĩ năng làm văn miêu tả, để từ đó bài làm của học sinh được cải thiện chất lượng học tập của các em cũng sẽ được nâng lên một cách đáng kể. Giúp học sinh hứng thú, yêu thích môn học.
          III.3. Phạm vi ảnh hưởng, khả năng áp dụng của sáng kiến
Một số biện pháp tôi nêu ra trên đây, nhà trường đã chọn để ứng dụng vào trong giảng dạy Tập làm văn đối với các lớp trong trường tôi. Các biện pháp nêu trong đề tài đều rất thông dụng và là những việc phải làm để đạt được mục tiêu của dạy Tập làm văn, chính vì lẽ đó mà có thể áp dụng cho tất cả giáo viên dạy lớp 5 trong trường và trường bạn. Thể hiện:
+ Hiện nay, 100% GV các nhà trường đều được tiếp cận với Chương trình 
giáo dục mới, đều hiểu rõ việc dạy học tích hợp liên môn là cần thiết và đang được 
áp dụng đại trà tại các bậc học. Và mỗi GV đều thấy rõ thành phần văn trong mỗi phân môn của môn Tiếng Việt: Cảm thụ văn, học cách viết văn trong tập đọc; phát triển vốn từ, hiểu từ ngữ trong luyện từ và câu, xây dựng hình tượng qua những câu chuyện kể, ....
+ Trong một lớp, bao giờ cũng có nhiều đối tượng học sinh khác nhau, sự tiếp thu của các em có sự khác nhau, do vậy bất kỳ giáo viên nào cũng thực hiện 
được nhiệm vụ này để đạt mục tiêu giáo dục.
+ Đặc biệt hiện nay phát triển văn hóa đọc đang trở thành phong trào đối với các nhà trường, ý thức đọc sách, truyện đã tạo nên một nhiệm vụ, một việc làm không thể thiếu với cả giáo viên, học sinh. Điều này đã hỗ trợ đắc lực cho học sinh viết văn, làm giàu hình ảnh, vốn từ ngữ, nghệ thuật viết văn của học sinh.
+ Việc lập dàn ý, hoàn thiện dàn ý, bố cục bài văn là kiến thức cơ bản, là yêu cầu, kỹ năng cần đạt của mỗi học sinh trong học văn mà do giáo viên cung cấp, vì lẽ đó mà giáo viên nào cũng phải thực hiện và thực hiện tốt.
III.4. Hiệu quả, lợi ích thu được do áp dụng giải pháp.
- Lớp tôi đã tự xây dựng “Tủ sách lớp học”, tự HS đóng góp truyện, sách, báo, tạp chí, HS được đọc hàng ngày để phát triển vốn từ giúp làm văn tốt hơn.
- Tận dụng tối đa công nghệ với các hình ảnh thực, cảnh vật thực, giảm bớt thời gian, kinh phí cho việc tự làm của giáo viên mà đem lại hiệu quả cao.
- Khi nhiều môn học được tích hợp trong một chủ đề không chỉ khiến học sinh được học kiến thức sâu rộng, nhìn vấn đề ở nhiều góc độ bình diện mà còn giảm bớt thời gian, công sức,  để học lại nhiều lần một nội dung kiến thức gây nhàm chán và quá tải cũng như khó vận dụng vào thực tiễn với kiến thức đơn lẻ.
- Đào tạo cho xã hội lớp người có đủ khả năng, kỹ năng cuộc sống đáp ứng yêu cầu của giáo dục trong thời đại hiện nay.
          - Tạo thói quen đọc sách, góp phần phát triển văn hóa đọc cho mỗi em.
- Tạo cơ sở tốt để học sinh học tập và tạo tiền đề cho các lớp cao hơn .
          - Góp phần quan trọng hình thành tính cách của học sinh. Hình thành thái độ tự tin khi giao tiếp, giải quyết các vấn đề trong cuộc sống tốt hơn.
          - Học sinh học văn tốt, phát triển được kỹ năng giao tiếp, kỹ năng trình bày một văn bản của học sinh trong vận dụng cuộc sống sau này.
- Dạy tích hợp liên môn trong Tập làm văn sẽ giúp các em có được vốn kiến thức sâu rộng, cung cấp cho các em rất nhiều vốn từ phong phú, đa dạng. Nó sẽ là hành trang tốt nhất cho tương lai của các em. Việc học tích hợp các phân môn Tập đọc; Chính tả; Luyện từ và câu; Tập làm văn sẽ giúp cho học sinh học tốt các môn học khác, đồng thời làm cho ngôn ngữ tiếng việt của học sinh ngày càng phong phú và trong sáng hơn.
                                                                                           TÁC GIẢ SÁNG KIẾN
                                                                                                                    Vũ Thị Oanh